سال
۱۹۵۹
۱۹۷۰
۱۹۷۹
۱۹۸۹
۱۹۹۰
۱۹۹۴
۱۹۹۶
۱۹۹۷
۲۰۰۸

جمعیت
۱۹۸۱۰۰۰
۲۹۰۰۰۰۰
۳۸۰۱۰۰۰
۵۰۹۰۰۰۰
۵۵۰۰۰۰۰
۵۹۹۵۴۶۹
۵۸۸۵۰۰۰
۵۷۵۱۰۰۰
۷۲۱۱۸۸۴

منبع: جغرافیای کشورهای جهان(تاجیکستان)، حمید بحیرایی، انتشارات جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۸.
علاوه بر آن از لحاظ دین، بیشتر مردم این کشور پیرو دین اسلام و مسلمان هستند (بیش از ۹۵%). احیاء اسلام در تاجیکستان به نتیجه تشکیل حزبی نهضنی اسلامی تاجیکستان یا حزب رنسانس اسلامی تاجیکستان (IRPT) در دسامبر ۱۹۹۱ است (Kamoludin Abdullaev, 2001: 30).
۳ – ۲ – ۴ – ۳ ویژگی های اقتصادی جمهوری تاجیکستان اقتصاد تاجیکستان را باید ضعیفترین آن در میان کشورهای آسیای مرکزی دانست، بویژه آنکه این کشور، بعد از استقلال دارای جنگ داخلی شد و وضعیت اقتصادی آن را وخیمتر ساخت. به هر حال، اکنون تاجیکستان دارای حدود۴۲۰ کارخانه و واحد صنعتی در۱۲۰ رشته اقتصاد ملی است که کارخانه آلمینیوم ریگان، بوختار در فرقان تپه برای تولید پوشاک، پای افزار و مبلمان، تولید کود شیمیایی وخش، وستک ردمنت، که در گذشته غنی کننده اورانیوم مورد مصرف در صنایع اتمی شوروی بوده و از سال ۱۹۹۳م، برای پالایش طلا از آن استفاده می شود، یخچال شهر دوشنبه، تولید دسیگاه نساجی شهر دوشنبه، ترانسفر مرقاغان تپه، مجتع نساجی و ابریشم شهر های دوشنبه و خجند، از جمله آنها می باشد (افشار (سیستانی، ۱۳۸۳ : ۲۳۴). واحد پولی تاجیکستان، “سامانی” نام دارد. اقتصاد جمهوری تاجیکستان را باید متاثر از جغرافیای طبیعی این کشور دانست، بویژه آنکه قسمت اعظمی از این جمهوری را صحرای بزرگ قره قوم فرا گرفته است بطوری که علاوه بر آنکه جغرافیای این کشور را فراگرفته است، با اقتصاد این کشور را نیز در خود ممدوج نموده است. حدود ۳۷۵۰۰۰ کیلومتر مربع از سرزمین ترکمنستان را صحرای خشک قره قوم تشکیل می دهد که شامل زمینهای گل مرده، شوره زار های روان است که در بعضی مناطق تپه های به ارتفاع بیش از ده متر به وجود می آورد. دولت با حفر کانال مصنوعی قره قوم حدود۸۵۰۰۰۰ هکتار از اراضی این صحرا را به زیر کشت برده است. تولید پنبه به ۱۳۰۰۰۰۰ تن در سال رسیده است (تراب زاده و دیگران، ۱۳۷۳: ۳۳۱). یکی از فعالیّت های مهم در اقتصاد تاجیکستان، خصوصی سازی در مراکز تولیدی و کارخانجات این کشور بوده است که توانسته اثرات مطلوبی را بر اقتصاد این کشور داشته باشد.خصوصی گردانی کارخانه های بزرگ وکوچک انجام شده است. تا ماه ژانویه سال ۲۰۰۶ میلادی از ۹۱۲۱ کارخانه دولتی ۸۷۰۷ آن تقریباً ۹۵ درصد خصوصی کرده شده اند. همزمان یک زمره قوانین و مقررات از جمله قانون های مدنی، مالیات و خصوصی گردانی اموال دولتی به تصویب رسیده اند. امروز در جمهوری تاجیکستان تهیه برنامه طویل المدت رشد ملی استراتژی برای سال های ۲۰۱۵ و نیز برنامه فقرزدایی برای سال های ۲۰۰۸ - ۲۰۰۶ در حال به اتمام رسیدن است. هدف اصلی این برنامه به دست آوردن رفاه سیاسی و اجتماعی و اقتصادی مردم تاجیکستان در شرایط الویت اصول های آزادی، شرف انسانی می باشد. در نظر است سطوح فقر از ۶۱ درصد به ۳۲ درصد در سال ۲۰۱۵ کاهش یابد، همزمان سایر علامت های اساسی اجتماعی: مرگ و میر کودک و مادر، تأمین آب تمیز و بهداشت، سطح معرفت و محیط زیست بهتر کرده شود (http://tajik-em-mashhad.ir). امروز در جمهوری تاجیکستان تهیه برنامه طویل المدت رشد ملّی استراتژی برای سال های ۲۰۱۵ و نیز برنامه فقرزدایی برای سال های ۲۰۰۶ - ۲۰۰۸ در حال به اتمام رسیدن است. هدف اصلی این برنامه به دست آوردن رفاه سیاسی و اجتماعی و اقتصادی مردم تاجیکستان در شرایط الویت اصول های آزادی، شرف انسانی می باشد. طبق برنامه‌ریزی‌ها قرار است سطوح فقر از ۶۱ درصد به ۳۲ درصد در سال ۲۰۱۵ کاهش یابد، همزمان سایر علامت های اساسی اجتماعی: مرگ و میر کودک و مادر، تأمین آب تمیز و بهداشت، سطح معرفت و محیط زیست بهتر شود (http://www.yjc.ir).

جدول ۴-۳: شاخص های اقتصاد کلان تاجیکستان

عناوین شاخص ها
سال ۱۹۹۱
سال ۲۰۰۰
سال ۲۰۰۴
سال ۲۰۰۵
مقایسه بین سال ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۵

تولید ناخالص ملی، به میلیون سامانی
۸/۱۰۷۱۲
۷/۱۸۰۶
۵/۶۱۵۷
۱/۷۲۰۱
۳/۶۱

تولید صنایع، به میلیارد سامانی
۶/۶۰۰۱
۱۳۷۴
۰/۳۹۶۴
۵/۱۱۴/۴
۶/۷۱

بنابراین مشاهده می‌شود که الزامات فلسفی بر کاهش اتلافات، از طریق بکارگیری گستره‌ی متنوعی از ابزارها وتکنیک‌هایی که بطور متقابل به تقویت اثرات هم می‌پردازند، محقق خواهد شد.

۲-۱۴-۱ تولید ناب بعنوان یک پیکره‌بندی^[۹۶]

پیکره‌بندی نشانگر اثرات سینرژیک غیرخطی و تعاملات فراتر از قاعده می‌باشد که نمی‌توان آن ها را در قالب روابط دو طرفه‌ی^[۹۷] سنتی یا روابط احتمالی^[۹۸] به‌خوبی نشان داد(Doty & Glick, 1994; Shah & Ward, 2007).
میر، تسوی، و هینینگز (۱۹۹۳) پیکره‌بندی را بصورت ” به هر مجموعه‌‌ی چند بعدی از ویژگی‌هایی که از نظر مفهومی متمایز از هم بوده و معمولا با هم واقع می‌شوند” تعریف کرده‌اند. مشابها، میلر و فریسن (۱۹۷۸) ذکرکرده‌اندکه پیکره‌بندیها معمولا به‌صورت خوشه‌هایی از ویژگیها یا روابط که از درون به هم چسبیده هستند، حادث می‌شوند. زمینه‌ی اساسی یک پیکره‌بندی عبارتست از “ویژگیهای مجزایی که با هم واقع می‌شوند".
تولید ناب را می‌توان بعنوان یک پیکره‌بندی از ابزارها و تکنیک‌ها در نظر گرفت زیرا روابط موجود در میان عناصر تولید ناب را نمی‌توان بطور صریح و دقیقی در قالب روابط خطی یا علت-معلولی^[۹۹] نشان داد. با رویکرد پیکره‌بندی^[۱۰۰] بخوبی می‌توانیم توضیح بدهیم که چطور یک سیستم ناب از طریق تعاملات موجود در میان مجموعه‌ایی از عناصر تشکیل‌دهنده‌اش بعنوان یک” کل”^[۱۰۱] مطرح می‌باشد به‌جای اینکه بیان کنیم چطور یک سیستم ناب بطور جدا جدا از عناصر تشکیل دهنده‌اش، تشکیل یافته است.
از نقطه نظر تئوریکی، تولید ناب بعنوان یک سیستم خیلی پیوسته که مجموعه‌ای از عناصر با وابستگی‌های متقابل را درخود جای می‌دهد. در واقع این اثرات خود- تقویت‌کننده‌ی حاصل از این روابط متقابل است که عملکرد برتر تولید ناب را به بار می‌آورند (Sah & Ward, 2003, 2007). برای مثال، به منظور ایجاد جریان مستمر در تولید، از تکنولوژی گروهی استفاده خواهیم کرد که خود موجب افزایش بهره وری و کاهش موجودی در جریان ساخت^[۱۰۲](WIP) خواهد شد، همچنین بکارگیری تکنولوژی گروهی سبب می‌شود تا عملیات نگهداری پیشگیرانه^[۱۰۳](TPM) به طرز مطلوب‌تری صورت بگیرد. تکنولوژی گروهی سبب می‌شود تا درگیری کارکنان در فرایند حل مساله، از قبیل شناسایی مشکل و یا رفع آن بواسطه‌ی تشکیل تیمهای چند وظیفه‌ایی و تیمهای خودگردان، بطور اثربخش‌تری انجام پذیرد. و بر عکس وجود کارگران چند وظیفه‌ایی سبب خواهد شد تا امکان پیاده‌سازی تکنولوژی گروهی میسر بشود و بتوان از بکارگیری اثر بخش آن( تکنولوژی گروهی) از منافع آن بهره‌ی لازم را ببریم.
از یک سو این نوع نگرش باعث می‌شود نابی بعنوان یک موضوع ارزشمند و نادر و هچنین از سوی دیگر به موضوعی بسیار مشکل از سوی رقیبان برای تقلید و پیاده‌سازی تبدیل شود. به این معنی‌ که اولا، پیاده‌سازی درست و سازگار این فعالیت‌ها بطور همزمان کار بسیار مشکلی است و دوما، به راحتی نمی‌توان با تقلید از فعالیت‌های انجام شده توسط دیگر شرکت‌ها به همان موفقیت‌ها دست یافت زیرا هر شرکتی با توجه به مجموعه عوامل داخلی و خارجی مربوط به خودش به موفقیت‌ها (شکستها) دست می‌یابندکه در ادامه بیشتر در این رابطه صحبت خواهیم کرد. خلاصه، نگریستن به تولید ناب از عدسی پیکره‌بندی زمینه‌ی لازم برای درک روابط موجود میان پوسته‌های مختلف تولید ناب را فراهم می‌آورد.
بنابراین تولید ناب رویکرد چند بعدی^[۱۰۴] می‌باشد که شامل گستره‌ی وسیعی از فعالیت‌های مدیریتی در قالب یک سیستم یکپارچه می‌باشد(برای مثال ووماک و جونز، ۱۹۹۶). این مطلب (به زعم نگارنده) با بکاربستن لفظ پیکره‌بندی و رویه^[۱۰۵] به بهترین نحوی ادا شده است (Shah & Ward, 2007). همچنین نویسندگان حوزه‌ی پیاده‌سازی ‌و سنجش عملیات نابی به صراحت اذعان دارند که، بکارگیری همزمان^[۱۰۶] این عملیات منجر به عملکرد بالاتری خواهند شد، زیرا فعالیت‌ها اگرچه متفاوت می‌باشند ولی بسیار مرتبط با هم و مکمل هم می‌باشند. این مهم بخصوص در سالهای اخیر درحوزه‌ی پیاده‌سازی و سنجش نابی مورد توجه چندی از محققین واقع شده است که در ادامه اشاراتی به آن ها خواهیم داشت.

۲-۱۵ بررسی وتحلیل پیشینه مربوط به مدل‌های سنجش نابی

متناسب با تکامل پژوهشهای تئوریکی صورت گرفته در باب مفهوم نابی از سوی محققان مختلف، در حوزه اجرایی و مطالعات صورت گرفته در توسعه مدل‌هایی به منظور سنجش و پیاده‌سازی نابی در محیط‌های صنعتی، شاهد یک روند تکاملی نیز می‌باشیم. در واقع مدل‌های اولیه فراهم کننده بستر مناسب برای انجام تحقیقات بعدی می‌باشند.
بطوریکه مدل‌های ابتدایی عمدتا در پی آزمون مفروضات منتسب به نابی و شناخت روابط میان اجزاء آن می‌باشند، در صورتیکه مدل‌های بعدی با فرض قرار دادن نتایج حاصل از این مدل‌ها با بینش اجرایی‌تر در پی ارائه رویکردهایی به منظور پیاده‌سازی آن می‌باشند.

فصل سوم

روش تحقیق

۳-۱)مقدمه

در فرایند انجام تحقیقات علمی‌از قدم اول که موضوع تحقیق انتخاب می‌شود، تا قدم‌های بعدی که به طراحی و اجرای طرح تحقیق می‌ انجامد، باید روش تحقیق انتخاب و مطابق چارچوب موجود تا آخرین مراحل فرایند تحقیق طی شود. در روش تحقیق مراحل اجرای طرح تحقیق به صورت مشروح توضیح داده می‌شود. بنابراین محقق توانایی علمی‌و عملی خود را در رابطه با موضوع تحقیق در معرض قضاوت و ارزیابی قرار می‌دهد. پس باید در تدوین روش، کوشش و دقت لازم را به عمل آورد. در این فصل مراحل انجام تحقیق چون روش های جمع آوری اطلاعات، ابزار و مقیاس اندازه گیری و. .. مورد استفاده به طور مشروح بیان شده است.

۳-۲) نوع تحقیق

این تحقیق از نوع تحقیق کاربردی بوده و برای بخش نظری از طریق مطالعات کتابخانه ای و اینترنتی و بررسی اسناد و مدارک سازمانی استفاده می‌شود. بعلاوه فرضیات تحقیق از طریق میدانی (پیمایشی) و پرسشنامه محقق ساخته با توجه به روش‌های ریاضی مربوط مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌گیرد.

۳-۳)مساله تحقیق

در بسیاری از واحدهای تولیدی، به ویژه آن‌هایی که به دلیل گستردگی تولید خدمات و محصولات با وسعت کار بیش‌تری روبه‌رو هستند، مدیران تولید برای هدایت و رهبری مناسب عملکرد تولید نیازمند در اختیار داشتن اطلاعات جامع از عملکرد بخش‌های مختلف هستند. جمع‌ آوری این اطلاعات از زمان ورود مواد اولیه به خطوط تولید آغاز می‌شود و تا تولید محصولات نهایی و خروج آن‌ها از کارخانه ادامه می‌یابد. تسلط مدیران تولید بر اطلاعات مراحل مختلف تولید موجب می‌شود تا علاوه بر هدایت و مدیریت بهینه‌ی عملکرد تولید، با اختصاص مناسب منابع، بهره‌وری تولید افزایش و کیفیت محصولات بالا رود.
در این مطالعه قصد داریم ارزیابی عملکرد تولید را با رویکردی مبتنی بر مفاهمیم نابی مورد مطالعه قرار داده و بر این اساس مسیر بهبود را برای ارتقای کارایی سیستم‌های تولیدی پیشنهاد نماییم.
در مطالعه عملکرد تولید واژه‌هایی از قبیل کاهش هزینه،کارایی عملکرد ،تحویل بموقع، برتری در کیفیت،انگیزه کار کنان و راضی نگه داشتن مشتریان بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.همچنین مطلالعه بر روی خروجی‌ها نیز نشان‌دهنده تلاش برای بهبود در هزینه و زمان بعنوان عوامل اصلی در خروجی می‌باشد.. در بیشتر یافته‌های مبنی بر خروجی و ورودی ،معمولا بر اساس یک خروجی(معمولا حجم تولید)و آیتم‌های محدود برای ورودی (معمولا سرمایه و کار)ارزیابی صورت می‌گیرد.البته در عمل می‌توان بر عامل‌های غیر کمی‌که برتری در تولید را سبب می‌شود مانند کیفیت و انعطاف پذیری نیز توجه کرد.
نکته حایز اهمیت در این مطالعات توجه بیشتر شرکت‌ها بر روی خروجی‌ها به عنوان عوامل اصلی در عملکرد خود می باشد.توجه بیش از حد بر روی خروجی‌ها ما را از آیتم‌های مربوط به ورودی دور می سازد.از این رو ما در این مطالعه برانیم تا کارایی تولید را در استفاده از توانمندسازهای نابی سازمانی محاسبه نماییم. برای این کار خروجی های سیستم را عملکرد شرکت و ورودی های آن را پارامترهای تولید ناب در نظر گرفتیم و بر این اساس به محاسبه کارایی واحدهای تولیدی پرداختیم.

۳-۴)جامعه آماری

جامعه آماری در نظر گرفته شده برای این تحقیق شرکت های کوچک و متوسط صنایع غذایی و آشامیدنی استان فارس مستقر در شهرک صنعتی می باشد. دلایل انتخاب این صنعت به عنوان جامعه آماری به شرح زیر است:
۱-بیشترین سطح اشتغال زدایی مربوط به این صنعت است.
۲-بیشترین تعداد شرکت‌های فعال در شهرک صنعتی استان فارس مرتبط با این صنعت است.
۳-این صنعت جز صنایعی است که دارای تنوع محصول گسترده ای است.
از آنجا که ما از روش تحلیل پوششی داده ها استفاده میکنیم ؛نمونه ما باید حداقل سه برابرمجموع تعداد ورودی و خروجی ها باشد.از اینرو از میان شرکت‌های فعال در صنایع غذایی و آشامیدنی استان فارس شرکت‌های SMEs را با توجه به معیار مصوب وزارت صنایع ومعادن کشور ) تعداد کارکنان کمتر از ۵۰ نفر است)تفکیک می‌کنیم.

۳-۵)تعداد نمونه و روش اخذآن

پس از تعیین حجم جامعه آماری و با عنایت به محدودیت زمانی انجام پژوهش، از آن نمونه‌گیری به عمل آمد. برای تعیین حجم نمونه بنا بر جدول۳-۱ فرمول‌‌های مختلفی وجود دارد:
جدول۳-۱: فرمول انتخاب حجم نمونه (حسینی،۱۳۸۲)

فرمول انتخاب حجم نمونه	جامعه	متغیر
	نامحدود	کمی
	محدود

بررسی تأثیر توان‌بخشی شناختی رایانه­ای بر حافظه معنایی بیماران آسیب مغزی
بررسی تأثیر توان‌بخشی شناختی رایانه­ای بر حافظه رویدادی بیماران آسیب مغزی
بررسی تأثیر توان‌بخشی شناختی رایانه­ای بر حافظه آینده‌نگر بیماران آسیب مغزی
بررسی تأثیر توان‌بخشی شناختی رایانه­ای بر حافظه روزمره بیماران آسیب مغزی
سؤال‌های پژوهش
برنامه توان‌بخشی شناختی رایانه­ای چه تأثیری بر حافظه کاری بیماران آسیب مغزی دارد؟
برنامه توان‌بخشی شناختی رایانه­ای چه تأثیری بر حافظه معنایی بیماران آسیب مغزی دارد؟
برنامه توان‌بخشی شناختی رایانه­ای چه تأثیری بر حافظه رویدادی بیماران آسیب مغزی دارد؟
برنامه توان‌بخشی شناختی رایانه­ای چه تأثیری بر حافظه آینده‌نگر بیماران آسیب مغزی دارد؟
برنامه توان‌بخشی شناختی رایانه­ای چه تأثیری بر حافظه روزمره بیماران آسیب مغزی دارد؟
فرضیه‌های پژوهش
برنامه توان‌بخشی شناختی رایانه­ای به بهبود عملکرد حافظه کاری بیماران آسیب مغزی کمک می‌کند
برنامه توان‌بخشی شناختی رایانه­ای به بهبود عملکرد حافظه معنایی بیماران آسیب مغزی کمک می‌کند
برنامه توان‌بخشی شناختی رایانه­ای به بهبود عملکرد حافظه رویدادی بیماران آسیب مغزی کمک می‌کند
برنامه توان‌بخشی شناختی رایانه­ای به بهبود عملکرد حافظه آینده‌نگر بیماران آسیب مغزی کمک می‌کند
برنامه توان‌بخشی شناختی رایانه­ای به بهبود عملکرد حافظه روزمره بیماران آسیب مغزی کمک می‌کند
تعریف اصطلاحات
تعاریف نظری
آسیب مغزی تروماتیک (TBI)
بر اساس تعریف مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (۲۰۱۰) آسیب ساختاری و یا اختلال فیزیولوژیک در عملکرد مغز ناشی از ضربه بیرونی به سر می‌باشد. آسیب مغزی تروماتیک ممکن است در اثر برخورد سر با یک مانع، ضربه یا تکان شدید سر اتفاق افتد و عملکرد طبیعی مغز را مختل می‌سازد. شدت علائم و سطح ناتوانی پس از آسیب مغزی بستگی به‌شدت آسیب اولیه دارد، اما در اغلب موارد آسیب مغزی با عوارض جسمی، احساسی و شناختی همراه است.
حافظه
توانایی دریافت، اندوزش و بازیابی اطلاعات است (ویلسون، ۲۰۰۹).
توان‌بخشی شناختی
مجموعه ساخت یافته از فعالیت‌های درمانی طراحی شده برای آموزش مجدد حافظه و سایر عملکردهای شناختی فرد است که بر پایه ارزیابی و درک اختلالات مغزی و رفتاری بیمار می‌باشد (سیسرون و همکاران، ۲۰۰۵).

تعاریف عملیاتی
آسیب مغزی تروماتیک (TBI)
منظور از آسیب مغزی تروماتیک در این پژوهش، آسیب ساختاری و یا اختلال شناختی در عملکرد مغز که در اثر برخورد سر با یک مانع، ضربه یا تکان شدید سر اتفاق افتد و عملکرد طبیعی مغز را مختل می‌سازد.
حافظه
نمره‌ای که فرد از آزمون‌های حافظه کاری، معنایی، رویدادی، روزمره و آینده‌نگر به دست می‌آورد
توان‌بخشی شناختی
انجام تمرینات پیش‌بینی شده در نرم‌افزار توان‌بخشی حافظه که توسط نویسنده طراحی شده است و شامل ماژول‌های مختلف برای توان‌بخشی انواع حافظه ازجمله حافظه کاری، معنایی، رویدادی، روزمره و آینده‌نگر است.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
فصل ۲
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
مقدمه
بروز اختلالات حافظه بعد از آسیب‌های عصب‌شناختی، بسیار شایع است. تقریباً ۱۰ درصد از افراد سالمند بالای ۶۵ سال، دچار دمانس هستند که همیشه آسیب حافظه پیامد اجتناب‌ناپذیر آن است. در حدود ۳۴ درصد از افراد مبتلا به ام.اس، دچار مشکلات متوسط تا شدید حافظه هستند و همچنین تقریباً ۷۰ درصد از افراد مبتلا به ایدز چنین وضعی را دارند. حدود ۳۶ درصد از بازمانده‌های آسیب مغزی تروماتیک با آسیب جدی حافظه برای باقیمانده عمرشان، زندگی کنند. تقریباً ۷۰ درصد از بازمانده‌های آنسفالیت، اختلالات حافظه را تجربه می‌کنند، حدود ۱۰ درصد از افراد دچار صرع قطعه گیجگاهی نیز دچار اختلال حافظه هستند. بازمانده‌های سکته مغزی، تومور مغزی، سکته قلبی، نشانگان کورساکوف^[۲۸]، مسمومیت با منواکسید کربن، مننژیت و بیماری‌های کمتر شناخته‌شده ممکن است همچنین مشکلات شدید حافظه را تجربه کنند.
با توجه به تعداد زیاد و شدت مشکلاتی که این افراد در زندگی روزمره با آن‌ها روبرو هستند، کمک و راهنمایی کمی برای آن‌ها و خانواده آن‌ها وجود دارد. بسیاری از آن‌ها در سن کار هستند و بازگشت به کار برای آن‌ها نامحتمل است؛ بسیاری از این افراد استقلال خود را از دست خواهند داد زیرا آن‌ها نمی‌توانند مواردی را که برای هدایت زندگی روزمره مهم هستند را به یاد آورند مثلاً آیا آن‌ها غذا خورده‌اند یا کجا دارند می‌روند، یا چه کاری انجام داده‌اند. بسیاری از آن‌ها دچار اضطراب، تنش و فقدان اعتمادبه‌نفس می‌شوند. این مشکلات چند برابر می‌شوند وقتی خانواده آن‌ها به خاطر نگرانی در مورد آینده یا به خاطر اینکه آن‌ها مجبورند از فرد دچار آسیب حافظه مراقبت کنند دچار استرس شدید می‌شوند. این نگرانی می‌تواند به واسطه ناراحتی‌ها تقریباً غیرقابل‌تحمل به خاطر شنیدن یک سؤال که هر روز چند بار و یا هر ساعت تکرار می‌گردد، تشدید گردد.
دیدگاه غالب بسیاری از عصب شناسان و جراحان مغز و اعصاب، برخی از روان‌پزشکان و تعداد کمی از عصب روانشناسان این است که کار کمی می‌توان برای کاهش مشکلات افراد دچار آسیب حافظه انجام داد. این دیدگاه احتمالاً از این دیدگاه نشأت می‌گیرد که برای بازیابی عملکرد ازدست‌رفته حافظه کار کمی می‌توان انجام داد و درواقع در حال حاضر هیچ دارویی، عمل جراحی، یا ورزشی نمی‌تواند حافظه را باز گرداند با این‌حال، پذیرش این واقعیت که در حال حاضر ما کار کمی می‌توانیم برای بازگرداندن عملکرد حافظه انجام دهیم به این معنا نیست که هیچ کاری نمی‌توانیم برای کاهش و یا تعدیل مشکلات واقعی پیش روی افراد دچار آسیب حافظه انجام داد.
در این فصل، پس از ارائه تعاریفی از حافظه، به انواع حافظه و اختلالات مربوط به هرکدام خواهیم پرداخت سپس بهبودی، مکانیسم‌های بهبودی و روش‌های توان‌بخشی حافظه و نهایتاً توان‌بخشی شناختی به کمک رایانه را مطرح خواهیم ساخت و در سراسر این فصل، تلاش شده است پژوهش‌های مربوط به هر مبحث، به‌صورت دقیق و روشن آورده شود و در نهایت یک جمع‌بندی از مطالب فصل ارائه خواهد شد.
آسیب مغزی تروماتیک
آسیب مغزی عبارت است از بروز اختلال در کارکرد مغز در اثر وارد شدن نیرویی مستقیم یا غیرمستقیم به سر. اصطلاحاتی نظیر ضربه مغزی و آسیب تروماتیک خفیف مغزی اغلب به جای یکدیگر به کار می‌روند. اگرچه هیچ تعریف یکدست و واحدی برای ضربه مغزی وجود ندارد ضربه مغزی آسیب شایعی است که به عنوان یک نگرانی عمده در حیطه مراقبت سلامت جلوه می‌کند. سالانه ۱۰ میلیون نفر در جهان دچار آسیب مغزی تروماتیک (TBI) می‌شوند (کوهلر و همکاران، ۲۰۱۱) و در آمریکا، هر ساله ۷/۱ میلیون نفر دچار آسیب مغزی می‌شوند تگلیافری، کومپگنون، کورسیک، سروادی و کوراس^[۲۹] (۲۰۰۶) بر اساس مطالعات مختلف در کشورهای اروپایی، نرخ بروز سالانه TBI را ۲۳۵ مورد در ۱۰۰۰۰۰ نفر محاسبه کردند. در ایران نیز آسیب مغزی از نظر مرگ‌ومیر دارای رتبه دوم است و یکی از علل ناتوانی‌های طولانی‌مدت و از کارافتادگی در افراد زیر ۲۴ سال شناخته می‌شود (ابراهیمی فخار، مشیری و زند، ۱۳۸۶). هزینه‌های مستقیم (درمان) و غیرمستقیم (مثل از کار افتادگی) این موارد تنها در آمریکا ۶۰ میلیارد دلار تخمین زده شده است (فینکل استین، کورسو و میلر^[۳۰]، ۲۰۰۶).
آسیب مغزی تروماتیک ممکن است در اثر برخورد سر با یک مانع، ضربه یا تکان شدید سر اتفاق افتد و عملکرد طبیعی مغز را مختل می‌سازد. آسیب مغزی تروماتیک عمدتاً به دلیل تصادف‌های رانندگی، حوادث ورزشی، سقوط و درگیری و نزاع روی می‌دهد (موسسه ملی سلامت^[۳۱]، ۱۹۹۸).
آسیب مغزی می‌تواند موضعی یا منتشر باشد و انواع مختلفی دارد ازجمله کوفتگی مغز^[۳۲]، هماتوم روی سخت‌شامه^[۳۳] (EDH)، هماتوم زیر سخت‌شامه^[۳۴] (SDH)، خونریزی تحت عنکبوتیه^[۳۵] (SAH)، خونریزی داخل بطنی^[۳۶] (IVH)، هماتوم داخل مغزی^[۳۷] (ICH)؛ همچنین بسته به مکان آسیب (پیشانی، گیجگاهی، آهیانه ای و پس‌سری) و جهت آسیب (چپ، راست یا دو طرفه علائم متفاوت داشته باشد.
شیوع
آسیب مغزی تروماتیک یکی از علل عمده مرگ و ناتوانی‌های طولانی‌مدت برای اشخاص ۳۵ ساله و جوان‌تر است و طی تخمین‌های به عمل آمده حدود ۸۰ تا ۹۰ هزار نفر در سال با ناتوانی طولانی‌مدت به دنبال TBI زندگی می‌کنند. ۵٪ این آسیب‌ها نیز منجر به مرگ می‌شود؛ ۱۴٪ موارد ممکن است در حد متوسط تا شدید باقی بمانند و مابقی در دسته ترومای خفیف قرار می‌گیرند. پیشرفت‌های چشمگیر در حوزه جراحی‌های ترومای سر و نیز بهبود خدمات بیمارستانی و نظام مراقبت از افراد دچار تروما در طول چند ساله اخیر در کشور ما سبب افزایش بقا و بهبود بیشتر بیماران متحمل TBI شده است. با این حال نقایص شناختی و حرکتی فراوانی برای بسیاری از بیماران، خصوصاً آن دسته از بیمارانی که آسیب‌دیدگی متوسط تا شدید را تجربه کرده‌اند، باقی می‌ماند.
هر سال دست‌کم ۴/۱ میلیون مورد TBI در ایالات متحده گزارش می‌شود کـه نزدیـک بـه ۵۰۰۰۰ نفر آن‌ها می‌میرند، ۲۳۵۰۰۰ نفر در بیمارستان‌ها پذیرش می‌شوند و ۱/۱ میلیون نفـر پس از درمان از بخش‌های اورژانس مرخص می‌شوند (لانـگ لوییس، روتلاند- براون و والد^[۳۸]، ۲۰۰۶) آسیب مغـزی در ایران نیز از نظر مرگ و میر رتبـه دوم را دارا اسـت و یکـی از علل ناتوانی‌های درازمدت و ازکارافتادگی افراد زیر ۲۴ سـال شــناخته می‌شود (ابراهیمی فخــار، مشـیری و زنـد، ۱۳۸۶). پژوهش‌های پراکنده‌ای که در این باره در ایـران انجـام شـده، در زمینه سوانح و تصادف‌ها، این کشور را در شـمار نخسـتین کشورهای جهان نشان داده‌اند و بیشترین آسیب‌های وارده بـه سر و گردن و آسیب‌های مغـزی بـوده اسـت (صادقی، ۱۳۷۷؛ رنگـرز جـدی و فرزنــدی پــور، ۱۳۸۱؛ خــاتمی و همکــاران، ۱۳۸۲؛ یوسـف زاده چابـک، احمـدی دافچـاهی و همکـاران، ۱۳۸۶) یوسـف زاده چابـک، صـفایی و همکـاران (۱۳۸۶) در بررسی همه‌گیرشناسی ضربه‌های وارده به سر در استان گیلان، از ۵۲۵۶ بیمــار آســیب دیــده، مراجعه‌کننده بــه بیمارســتان پور سینای رشـت، ۳۳۹۶ نفــر (۶۴%) را دچـار ضــربه مغـزی گزارش نمودند.
شدت آسیب مغزی تروماتیک
شدت آسیب مغزی تروماتیک پیوستاری از هشیاری پایین تا ناتوانی شدید و یا فوت را در بر می‌گیرند. برای طبقه‌بندی شدت آسیب از دو معیار سطح کما در ۲۴ ساعت اول پس از آسیب و مدت یادزدودگی پس از ضربه^[۳۹] (PTA) استفاده می‌گردد و طبق این دو ملاک، آسیب مغزی به خفیف، متوسط و شدید تقسیم می‌شود. عمق کما در ساعات اولیه پس از آسیب یک شاخص مهم است و با مقیاس کمای گلاسگو^[۴۰] (GCS) سنجیده می‌شود. این مقیاس از باز کردن چشم‌ها، بهترین پاسخ حرکتی و بهترین پاسخ کلامی استفاده می‌کند تا سطح کما را تعیین نماید. دامنه نمرات ۱۵-۳ است و نمره کمتر از ۸ معمولاً دال بر آسیب شدید، ۱۲-۹ آسیب متوسط و ۱۵-۱۳ آسیب خفیف است (سهلبرگ، ماتییر^[۴۱]، ۲۰۰۱)
PTA مدت کما و مدت زمانی که حافظه بیمار برای یادآوری رویدادهای جاری پایدار، پیوسته و دقیق گردد در برمی‌گیرد که می‌تواند همراه با اختلال جهت‌یابی، تحریک‌پذیری باشد. شدت TBI بر اساس نمره اولیه GCS، مدت کما و مدت PTA می‌باشد (سهلبرگ، ماتییر، ۲۰۰۱). بر اساس مدت PTA، اگر علائم بیش از ۲۴ ساعت وجود داشته باشند، آسیب مغزی شدید، ۱ تا ۲۴ ساعت، متوسط و کمتر از یک ساعت، خفیف گزارش می‌گردد.

اندازه ­گیری مقدار سلولز بر اساس روش اسید نیتریک صورت گرفت. بدین صورت که ابتدا معادل ۲ گرم پودر خشک که طبق دستورالعمل استاندارد T264 cm-97 استاندارد TAPPI]۶۵[ باید عاری از مواد استخراجی باشد را داخل بالن ۲۵۰ میلی­لیتری ریخته و مخلوط ۱۰۰ میلی­لیتر الکل اتیلیک ۹۶% و ۵۰ میلی­لیتر اسید نیتریک ۶۵% به آن افزوده شد. بالن روی اجاق برقی قرار گرفت. پس از ۱ ساعت جوشیدن ملایم، محتویات بالن از کاغذ صافی عبورداده شد و مجدداً مواد روی کاغذ صافی به داخل بالن برگردانده شد و با افزودن اتانول و اسید نیتریک تازه، عملیات فوق دو بار دیگر تکرار گردید. پس از تکرار سوم، مواد باقی­مانده روی صافی به عنوان سلولز در آون در دمای ۱۰۵ درجه سانتی ­گراد قرار داده شد تا خشک شود. سپس به دسیکاتور انتقال یافت و بعد از آن توزین گشت (شکل۳-۱۱). درصد سلولز از معادله ۳-۶ محاسبه شد:
)۳-۶) (وزن اولیه پودر خشک/ وزن سلولز خشک) × ۱۰۰₌ درصد سلولز
شکل ۳-۱۱: سلولز استخراج شده از نمونه
۳-۱۶-تعیین درصد لیگنین
اندازه ­گیری بر طبق آئین­نامه T222 om-02 استاندارد TAPPI صورت گرفت ]۶۶[. بدین منظور مقدار ۲ گرم پودر خشک عاری از مواد استخراجی، داخل بشر ۵۰ میلی­لیتری ریخته شده و مقدار ۱۵ میلی­لیتر اسید سولفوریک ۷۲% به آن افزوده شد. بشر محتوی پودر و اسید به مدت دو ساعت در دمای اتاق قرار گرفت. طی این مدت، محتویات بشر به دفعات با میله شیشه ­ای بهم زده شد. بعد از این مدت، مخلوط اسید و پودر همراه با ۵۶۰ میلی­لیتر آب مقطر داغ به داخل بالن ۱۰۰۰ میلی­لیتری منتقل گردید (بدین ترتیب حجم کل محتویات داخل بالن به ۵۷۵ میلی­لیتر رسید و غلظت اسید سولفوریک به ۳% کاهش یافت). سپس سیستم روی اجاق برقی قرار گرفت. محتویات داخل بالن پس از ۴ ساعت جوشیدن، صاف شده و کاغذ صافی به همراه محتویاتش (لیگنین) داخل آون با دمای ۱۰۵ درجه سانتی ­گراد به مدت ۳ ساعت قرار داده شد. پس از آن، کاغذ صافی داخل دسیکاتور قرار گرفته و سپس توزین شد (شکل ۳-۱۲). درصد لیگنین با معادله ۳-۷ محاسبه شد:
(۳-۷) (وزن اولیه پودر خشک/ وزن لیگنین خشک) ×۱۰۰₌ درصد لیگنین
۳-۱۲: لیگنین استخراج شده از نمونه
۳-۱۷- تعیین درصد همی­سلولز
مقدار درصد همی سلولز بوسیله کم کردن درصد مقدار مواد استخراجی، مقدار سلولز و مقدار لیگنین از ۱۰۰ مطابق معادله ۳-۸ محاسبه گردید:
درصد همی­سلولز₌۱۰۰- (۳-۸) (لیگنین + مواد استخراجی + سلولز)
۳-۱۸- محاسبه میزان پروتئین به روش برد فورد^[۷۰]
غلظت پروتئین با بهره گرفتن از روش برد فورد اندازه گیری شد. روش برد فورد یکی از دقیق ترین روش های اندازه گیری میزان پروتئین می باشد و بسیار سریع است. از این روش برای مقاصد مختلفی استفاده می شود بخصوص در پزشکی برای اندازه گیری پروتئین بخش های مختلف سلولی و بدست آوردن غلظت پروتئین در الکتروفورز ژلی مورد استفاده قرار می گیرد. از مزایای این روش می توان به ارزان و سریع بودن و بسیار حساس بودن آن اشاره کرد. علاوه بر این، این روش سازگار با طیف وسیعی از مواد بوده و برای پروتئین های مختلف پاسخگو است. انتخاب استاندارد در روش برد فورد بسیار حائز اهمیت است. این روش بر مبنای توانایی پیوند رنگ کوماسی با pH اسیدی کار می کند. به این ترتیب که رنگ کوماسی با گروه های قابل یونیزه شدن پروتئین واکنش داده و باعث تغییر شکل در ساختمان پروتئین می شود که در نتیجه آن گروه های آب گریز پروتئین در سطح قرار گرفته و شرایط را برای پیوند غیراختصاصی و برگشت ناپذیرکوماسی به پروتئین مهیا می کنند. پیوند پروتئین به رنگ کوماسی فرم آبی رنگ را تثبیت می کند و منجر به تغییر رنگی متناسب با میزان پروتئین می شود. این روش بر مبنای جذب است که در آن بیش ترین جذب محلول اسیدی کوماسی بلو بعد از پیوند با پروتئین از ۴۶۵ نانومتر به ۵۹۵ نانومتر تغییر می یابد ]۶۸,۶۷[.

۳-۱۸-۱- تهیه معرف بردفورد
برای تهیه معرف برد فورد مقدار۱۰۰ میلی گرم پودرکوماسی بریلیانت بلو^[۷۱](G-250) را در۵۰ میلی لیتر اتانول ۹۵% حل کرده محلولی زنگاری رنگ حاصل می شود. سپس بر روی شیکر مقدار۱۰۰ میلی لیتر محلول اسید فسفریک ۸۵% به صورت قطره قطره به محلول فوق اضافه شد. در این حالت رنگ محلول به تدریج تغییر نموده و نهایتاً قهوه ای روشن شد و در نهایت حجم محلول به ۱ لیتر رسانده شد (شکل ۳-۱۳). غلظت نهایی این محلول حاوی (w/v) ۰۱/۰% کوماسی بلو، (w/v) ۷/۴% اتانول و (w/v) ۵/۸% فسفریک اسید است ]۶۹[.

شکل ۳-۱۳: پودر کوماسی بلو و محلول معرف برد فورد تهیه شده در آزمایشگاه
۳-۱۸-۲- تهیه منحنی استاندارد پروتئین
به منظور تهیه منحنی استاندارد پروتئین از بوین سرم آلبومین^[۷۲] استفاده شد. محلول ۲ گرم بر لیتر آن آماده شد و با بهره گرفتن از جدول ۳-۴ غلظت های مختلف برای ترسیم منحنی استاندارد تهیه شد.
جدول ۳-۴: غلظت های مورد نیاز برای ترسیم منحنی استاندارد پروتئین

۳-۲-۳-۲-موارد رجوع ضمنی به عرف ۸۷
نتایج ۹۲
پیشنهادات ۹۴
فهرست منابع ۹۵
بیان مسأله
اجتماعات انسانی همواره با حقوق همراه بوده و حقوق پیش از آنکه قانونگذاری به وجود آید، به صورت روابط ساده بین آدمیان و به گونهی عرف و عادت، بین آنان جریان داشته است، عرف پدیدهای است بر آمده از نیازمندیهای اجتماعی که مردم همواره آن را به طور مکرر و از روی اراده و بدون احساس نفرت و کراهت انجام میدهند، این پدیدهی اجتماعی که به مرور زمان به صورت یک قاعدهی حقوقی در آمده است و از نیروی الزام آور بهرهمند میگردد، دارای اصطلاحات و گونههایی است که در فقه و حقوق اسلام به شیوه های گوناگون از آنها نام برده شده است.
عرف با نامهای دیگری از جمله سیره، طریقه، ارتکاز عقلا، سیرهی متشرعه و… به کار رفته است، علمای فقه و اصول شیعه با بحث دربارهی اعتبار و حجیت عرف و ارائه دیدگاه های گوناگون دربارهی آن توانستهاند در گذر زمان گرایشها و مکتبهایی را دربارهی حجیت عرف سامان دهند که امروزه به هنگام بررسی مکاتب فقه اسلام، از ویژگیهای مکتب عرف شیعه شمرده میشود، این مکتب دارای قلمروهای کاربردی گوناگونی از جمله کشف حکم، تکمیل قانون و… میباشد.
در قانون مدنی ایران در حدود ۷۳ با عرف یا الفاظی مترادف آن استعمال گردیده و قانون معطوف به آنها گشته است، و در صورت عدم وضوح قوانین، به عنوان یک قاعدهی حقوقی مورد حکم قرار گرفته و به رفع اجمال و تکمیل قانون میپردازد.
اهمیت و ضرورت تحقیق
موضوع عرف و جایگاه آن در فقه امامیه و حقوق مدنی ایران از مهمترین مباحث عصر حاضر محسوب میشود و در رسانه های عمومی از قبیل مطبوعات مورد بحث و مناقشه بوده و در مورد جایگاه آن در قانونگذاری دیدگاه های متفاوتی مطرح گردیده است.
اهمیت عرف شناسی از آنجا است که بخش عمدهای از متون فقهی، مشتمل بر مفاهیم و معانی عرفی بوده، و بسیاری از مباحث فقهی، در برگیرندهی مسائل و موضوعات عرفی است، و درک صحیح این بخش از مسائل و موضوعات و فهم صحیح آن دسته از متون، به شناخت عرف از زوایای گوناگونی که در دانش فقه مطرح شده، بستگی دارد.
فهم عرفی از عناصری است که در استنباط احکام شرعی موثر است، چرا که پیام آوران خدا از میان مردم برانگیخته شدهاند تا با مردم سخن بگویند و حقایق را برای آنان تبیین نمایند، از این رو فهم ادله شرعی و خطابات دین برای نسلهای بعد متوقف بر این است که آنان عرف زمان صدور را به خوبی درک کنند و خطابات شرعی را بر معانی عرفی همان زمان حمل نمایند.

چون تا کنون جایگاه عرف و محدودهی کاربرد آن در دانش فقه به خوبی تبیین نشده است، بحث دربارهی آن ضرورت مییابد، زیرا برخی گرفتار افراط شده و تا پرتگاه عرف مداری فقه پیش رفتهاند و عدهای دچار تفریط شده و تا درهی انکار بر مرجعیت عرف در شناخت مفاهیم و الفاظ سقوط کردهاند.
اهداف پژوهش
اهدافی که در انتخاب موضوع جهت تحقیق و بررسی مورد نظر بود عبارتند از:
بررسی جایگاه و اهمیت عرف در فقه امامیه
شناخت ماهیت عرف و گونه های مختلف آن
آشنای با ادله و شرایط حجیت عرف
شناخت کاربرد عرف در فقه و حقوق
بررسی انعکاس عرف در قانون مدنی ایران
سؤالهای پژوهش
سؤال اصلی
عرف در فقه امامیه و حقوق مدنی ایران از چه جایگاهی برخوردار است؟
سؤالهای فرعی
عرف و عادت به چه معناست؟
عرف از چه عناصر و ارکانی تشکیل میگردد؟
ادله و شرایط حجیت عرف چیست؟
عرف در فقه و حقوق چه کاربردی دارد؟
آیا عرف منبع مستقلی برای استنباط احکام فقهی شمرده میشود؟
فرضیه های پژوهش
از دیدگاه امامیه عرف به عنوان منبع شناخت احکام شرعی محسوب نمیشود، بلکه از جهات دیگری که کاشفیت از رأی معصوم داشته باشد، حجیت مییابد.
عرف در کشف حکم و تکمیل قانون نقش بسزایی دارد.
روش تحقیق
عمده روش این تحقیق کتابخانهای بوده که به بررسی و مطالعه کتابهای موجود در خصوص موضوع پرداخته شده است و ابزار گردآوری اطلاعات به صورت فیش برداری میباشد.
ساختار تحقیق
این نوشتار در سه فصل تنظیم شده است:
فصل اول: کلیات مربوط به ماهیت شناسی عرف، تفاوت آن با مفاهیم مشابه و گونه های عرف.
فصل دوم: ادله، مکاتب و شرایط حجیت عرف.
فصل سوم: اهمیت و نقش عرف نزد امامیه و کاربرد آن در فقه و حقوق.
۱-کلیات
۱-۱مفهوم شناسی عرف
دین اسلام و جوهرهی اصلی آن ثابت و لا یتغیر است، اما احکام فقهی آن که بخش عمدهی امور دینی و بیشترین نیازهای مورد ابتلای جوامع مختلف بشری را تشکیل میدهند پویا و انعطاف پذیر است. زیرا جوهرهی دین، حقیقتی مربوط به امور ثابت است و ذاتاً قابل تغییر نیست مثل توحید و نبوت، اما احکام فقهی و عملی دین مربوط به اموری میگردد که ذاتاً ثابت نیستند و احتمال تغییر در آنها وجود دارد، دین اسلام دینی است که در ذات خود قواعدی دارد که میتواند با توجه به نیازها و احتیاجات منطقی انسانها در همهی زمانها و مکانها پاسخگوی سبز فایل باشد، یکی از این قواعد کلی پدیدهای به نام عرف است که میتواند پل ارتباطی بین احکام ثابت دینی و فقه پویا با تغییرات و تحولات اجتماعی باشد.
بنابراین برای شناخت این پدیده لازم است ابتدا به بررسی موارد استعمال لغوی عرف و تعریفهای اصطلاحی آن و سپس ذکر تفاوتهای آن با مفاهیم مشابه پرداخته شود و در نهایت به بیان عناصر و ارکان عرف اقدام شود تا هرگونه ابهام در شناسایی عرف از بین برود.
۱-۱-۱عرف در لغت و اصطلاح
۱-۱-۱-۱عرف در لغت
لغت شناسان برای واژه عرف معانی گوناگونی را ارائه دادهاند که در ذیل به برخی از آنها اشاره میشود:
«تتابع، اتصال و پی در پی بودن»^[۱]، «قرار، آرامش و سکون»^[۲]، «معرفت و شناخت»^[۳]، «امر شناخته شده و متداول بین مردم»^[۴]، «فعل پسندیده از ناحیه عقل یا شرع»^[۵]، «خوی و عادت»^[۶]، «اسم برای اعتراف و اقرار»^[۷]
برخی از این معانی، معانی مستقلی برای این واژه نیست، بلکه مورد استعمال و زیر مجموعه معانی دیگر است، ابن فارس میگوید:
«در عرف» ]ع ر ف[ بردو اصل و معنا دلالت میکند: اول تتابع و اتصال بعضی اجزای یک چیز به اجزای دیگر آن، دوم، سکون و طمأنینه.^[۸]
در همین راستا گفته شده است:
«ریشه و اصل در این ماده بیش از یک معنا نیست و آن در اطلاع و شناخت خصوصیات و آثار چیزی است، شناختی که معروف را از غیر خود جد نماید، از این رو «معرفت» اخص از «علم» است، بنابراین «معروف» به چیزی گفته میشود که «شناخته شده، مورد اطلاع و ممتاز از غیر خود است.» در مقابل منکر که از جهت خصوصیات و آثار مجهول است، و «عرف» به «شیء آشکار، بلند و شناخته شده» گویند.»^[۹]