۸/۸۰

۶/۸۵

۷/۸۵

رطوبت نسبی
(درصد)

مأخذ : داده های سازمان هواشناسی استان گیلان، ایستگاه بندر انزلی سال های ۱۳۹۱- ۱۳۷۲

نمودار۳-۳- درصد رطوبت نسبی ماهانه در ایستگاه هواشناسی بندر انزلی

جنگل و مراتع

مساحت حوزه طبیعی شهرستان صومعه سرا ۹۱۳۲ هکتار است که ۵۵ درصد آن جلگه ای و ۴۵ درصد آن کوهستانی است مهمترین گونه های درختی و درختچه ای روستاهای مورد مطالعه عبارتند از : لیلکی ، انجیری ، توسکا ، بلوط ، افرا ، راش ، نمدار ، گردو ، داغداغان ، ارس ، ملچ ، خرمندی ، سفید پلت ، گراس وحشی ، شمشاد ، ولیگ ، ازگیل و …..
در ارتفاعات منطقه تنیان گونه های منحصر به فرد وجود دارد . میانگین درختان جنگلهای صومعه سرا ۲۰۵ کیلومتر مربع و رشد سالانه درختان به میزان ۲/۳ متر مکعب در سال برآورد شده است . در حوزه ی منابع طبیعی صومعه سرا مرتع وجود ندارد . اداره ی منابع طبیعی شهرستان به منظور حفظ و حراست عرصه های ملی شده تنیان و جلوگیری از تجاوز افراد به جنگل ، از سال ۱۳۶۲ به حصار کشی بین مرز جنگل و مستثنیات مردم اقدام نموده و ۱۵۷۰ هکتار از ناحیه تنیان را بوسیله سیم خاردار محصور کرده است .( کتاب گیلان ، جلد دوم : ص ۲۱ )

منابع آب

نیاز فزاینده به آب که ناشی از توسعه کشاورزی است ممکن است از طریق بهره برداری فشرده و یا گسترده از منابع موجود تأمین گردد. آبیاری فشرده در سطح کوچک به وسیله ی آب چاه و آبیاری گسترده می تواند توسط کانالها صورت گیرد. زراعت در زمینهای خشک و کم آب خطرناک است. روستاهای مورد مطالعه از نظر منابع آب به ویژه آبهای سطحی نسبتآ غنی است .

• رود پلنگ ور ( کلسر ) از سه شاخه تطف رود ، سیاه رود و تنیان رود تشکیل شده و پس از عبور از اباتر و کلسر به بخش سیاه کیشه تالاب انزلی می ریزد .

• ماسوله رودخان ( چمثقال ) این رود از ارتفاعات ماسوله داغ سرچشمه گرفته در مسیر جریان خود در شهرستان فومن از ماکلوان ، باغبانان و لولمان عبور کرده و وارد گستره ی جغرافیایی صومعه سرا می شود و در ادامه ی مسیر خود پس از عبور از کسما و چمثقال به بخش سیاه کیشه تالاب انزلی می پیوندد

• شاخرز ( پیش رودبار ) این رود از ارتفاعات یال شمالی البرز سرچشمه گرفته از دو شاخه قلعه رودخان و گشت رودخان که در بوئین فومن به هم می پیوندد ، تشکیل گردیده است . رود مزبور در مسیر جریان خود از شهرستان فومن ، پس از عبور از فلاح آباد ، وارد گستره شهرستان صومعه سرا شده از جمعه بازار ، لاکسار و سیاه درویشان می گذرد و به تالاب انزلی می ریزد . ( کتاب گیلان )

از چهل رودخانه جاری در گیلان بیش از ده رودخانه کوچک و بزرگ در شهرستان صومعه سرا جریان دارد که همگی از ارتفاعات شهرستان ماسال و فومن سرچشمه گرفته و پس از طی مسافتی و عبور از روستاهای متعدد به تالاب منتهی می شوند . میزان آبدهی این رودخانه ها در تمام طول سال یکسان نیست و معمولا” از اواخر فروردین تا پایان مرداد آب رودخانه ها کاهش می یابد و همین رودخانه ها علاوه بر نعمتی که به مردم ارزانی می دارند در مقاطعی از سال با طغیان خود موجب ضرر و زیان خصوصا” به بخش کشاورزی می شوند . این رودها علاوه بر مشروب نمودن زمین های کشاورزی از نظر صید ماهی نیز مورد استفاده روستاییان قرار دارند و در اقتصاد روستا نقش ارزنده ای را ایفا می کنند . مهمترین این رودها عبارتند از :
رودهای مهم روستاهای مورد مطالعه به ترتیب عبارتند از :
تنها رودخانه ای که در روستای ازگم جریان دارد از ماسوله سرچشمه گرفته و به دریای خزر می ریزد ، در روستای تنیان رودخانه ها از قلب ییلاقات تنیان سرچشمه گرفته و به رودخانه میان بر روستاهای پایین تنیان می ریزد . رود مهم روستای چمثقال ماسوله رودخان است که از ماسوله سرچشمه گرفته و به مرداب سیاه کشی می ریزد و در روستای سیاه درویشان رودی با نام پیش رودبار جریان دارد . نام رودی که در روستای صوفیانده جاریست تولاب خاله بوده که از پسیخان سرچشمه گرفته و به تالاب صومعه سرا می ریزد .

زندگی جانوری

در حوالی سیاه درویشان ، در مجاورت تالاب حفاظت شده سیاه کیشم ( جنوب غربی تالاب انزلی ) ، که یک منطقه حفاظت شده به مساحت ۵۰۰۰ هکتار است پناهگاه حیات وحش سلکه ایجاد شده است این پناهگاه که از نوع اکوسیستم آبی است و ۳۶۶ هکتار مساحت دارد ، به امور تحقیقات و پژوهش های مربوط به پرندگان می پردازد و از نظر زیبایی شناسی و چشم انداز مشاهده پرندگان واجد اهمیت بسیار است .
روستای سیاه درویشان به دلیل واقع شدن در کنار تالاب همه ساله پذیرای پرندگان مهاجر از اقسا نقاط دنیا است که همین امر باعث شده تا گردشگران زیادی را برای دیدن این پرندگان زیبا و منحصر به فرد به سوی خود فرا خواند . (کتاب گیلان )

در روستاهای ازگم ، چمثقال ، سیاه درویشان و صوفیانده گونه های حیواناتی متنوع مثل : گربه وحشی که به زبان محلی به آن ( پیشی کاشال ) ، قرقاول که به آن ( تورینگ ) و عقاب وحشی (وحشک ) ، جغد (کرقوقو ) ، کبوتر جنگلی ، مرغابی ، چنگر و انواع پرندگان مهاجر وجود دارند که باعث منحصر به فرد بودن این روستا نسبت به دیگر روستاهای گیلان شده است که همه ساله گردشگرانی را برای دیدن این حیوانات متنوع به سوی خود فرا می خوانند .
روستای تنیان دارای گونه های حیوانی مانند : گوزن ، خوک ، بز کوهی ، ترنگ که بیشتر در ییلاقات آن مورد مشاهده هستند .

۳-۲-۳ ویژگیهای جمعیتی

جمعیت و خانوار

برطبق جدول ۵ در سال ۱۳۹۰ تعداد خانوارهای روستاهای ازگم، تنیان، چمثقال، سیاه درویشان و صوفیانده افزایش یافته است.
جدول ۳-۵- تعداد و تراکم جمعیت روستاهای مورد مطالعه

نام روستا

کل

درماده ۹۴۵ المجله، معتوه چنین تعریف شده است« المعتوه هوالذی اختل شعوره بان کان فهمه قلیلا وکلامه مختلطا وتدبیره فاسدا».
الف - درجات جنون
جنون عرفا دارای درجاتی است وبرخی از دیوانگان حالت خطرناکی دارند، درصورتی که برخی دیگر بی آزار وآرام هستند و حتی گاهی بصورت ناشناخته درجامعه به سرمی‏برند. دربرخی از کشورها
(مانند فرانسه) بین درجات جنون تفکیک قائل شده ومتناسب با درجه آن رژیمی برای حمایت از محجور برقرار کرده‏اند؛ اما درحقوق ایران قانونگذار بدون هیچ گونه توجهی به این درجات مقررمی‏دارد « جنون به هردرجه که باشد موجب حجر است» ( ماده ۱۲۱۱ ق.م).

ب- بیماران روانی وکسانی که درحکم دیوانه‏اند
می‏دانیم که اساس تکالیف انسان داشتن تمیز واراده است واز عهده شخص فاقد تمیز نه تنها تکالیف مذهبی برداشته شده است، بلکه اعمال حقوقی او نیز باطل می‏باشند. این افراد به علت عدم توانایی به حمایت نیاز دارند وجامعه باید از این گونه افراد حمایت کند. نمونه بارز آنان شخص مجنون یا مختل المشاعر است که با تشخیص پزشک وبراساس حکم دادگاه مور حمایت قرارمی‏گیرد؛ اما کسانی وجود دارند که با اینکه مجنون نیستند، ناتوانی ها وناهجاری های شدید روانی – که خود معلول عوامل مختلفی است- دارند؛ درست نمی‏توانند تصمیم بگیرند و لغزش ها وضعف هایی دارند که نباید ازکنار آنها بی توجه گذشت. قانونگذار هم هیچ تدبیری برای این گونه افراد نیندیشیده است. اما واقع نگری وحمایت های معقول و منطقی از کسانی که نیازمند کمک هستند لطمه ای به آزادی های فردی نخواهد زد، بلکه مانع سوء استفاده ازای آزادی ها می‏گردد و بههرحال به سود افراد جامعه است.
دراوضاع واحوال کنونی نمی‏توان هیچ یک از بیماران روانی را بدون نظر پزشک متخصص به دیوانه دائمی یا ادواری ملحق نمود وایشان است که می تواند دراین زمینه اظهار نظر کند؛ اما آیا آنها را به دلیل ضعف اراده ی نقص قوای دماغی نمی‏توان در حکم غیر رشید قرار داد؟ ^[۲۵۲]
ممکن است گفته شود که ضعف غیررشید درامور مالی است، ولی ضعف بیماران روانی محدود به امورمالی نیست. این سخن درست است؛ اما وقتی که شخص عاقلی قدرت اداره قسمتی از امور خود را ازدست می‏دهد قانونگذار اعمال اورا غیر نافذ می‏شمارد آیا از ملاک این قاعده درباره بیماران روانی نمی‏توان استفاده کرد؟
اینجاست که باید به یک ملاک مشخص دراین ارتباط دست پیدا کرد.^[۲۵۳]بعضی از استادان حقوق این گونه اشخاص مخصوصا عقب افتاده ها را غیر رشید به شمار می آورند واین کلمه را اعم از سفیه
گرفته اندبا وجود این چون ایجاد حجر بدون حکم صیح قانون قابل ایراد می‏باشد، شایسته است قانونگذار تدبیری برای این افراد بیندیشد ومقرراتی را دراین زمینه تدوین ووضع نماید، چنانچه دربرخی ازکشورهای اسلامی(مصر، سوریه، عراق) به تبعیت از فقه حنفی، جنون سبی (عته) را نیز پذیرفته اند.
این مسأله درمورد کسانی که به بیهوشی یا اغماء ( به طورمستمر یا ادواری) مبتلا هستند نیز مطرح می‏شود. دراین مورد نیز شاید بتوان آنان را درحکم مجنون قرار داد ویک رژیم حمایتی برای آنان به حکم دادگاه برقرار کرد، هرچند که قبول این راه حل بدون نظر قانونگذار خالی از اشکال نیست.
قابل ذکر است که هرگاه این گونه اشخاص درحال فقدان شعور واراده، اعمال حقوقی انجام دهند، اعمال مزبور درصورت اثبات فقدان قصد، باطل و کان لم یکن خواهد بود، البته برای ابطال این اعمال به حجر نیازی نیست، بلکه نظریه اراده (قصد) کافی است، اما برقراری یک رژیم حمایتی برای اداره امور آنان، مانند قیمومیت به جر نیاز دارد که بدون ذکر قانونگذار، حکم به آن دشوار است. ^[۲۵۴]
ج - اقسام جنون
درفقه وقانون مدنی مجنون را به چند اعتبار تقسیم کرده اند: به اعتبار اتصال یا عدم اتصال جنون به کودکی وبه اعتبار دائمی یا ادواری بودن جنون.
مجنون به اعتبار اتصال یا عدم اتصال جنون به زمان کودکی
این تقسیم بندی خود به دوگروه می باشد:
۱- مجنونی که جنون او متصل به دوران صغر است.
۲- مجنونی که جنون او متصل به ایام صغر نیست.
به این تقسیم بندی درماده ۱۲۱۸ ق.م اشاره شده است. هردوگروه محجورند وکلیه تصرفات واعمال حقوقی آنها باطل است. اما هرگاه گروه اول دارای ولی خاص باشند، به قیم احتیاجی ندارند و سرپرستی آنها با ولیّ خاص است، درصورتی که برای گروه دوم باید قیم نصب شود. اگرچه دارای پدر وجد پدری باشند ( بند ۲و۳ ماده ۱۲۱۸ ق.م).
مجنون دائمی و مجنون ادواری
مجنون را به اعتبار استمرار جنون وعدم استمرار آن به مجنون دائمی و یا اطباقی ومجنون ادواری تقسیم کرده اند( ماده ۱۲۱۳ ق.م) مجنون دائمی دارای جنون مستمر ومداوم است، درصورتی که مجنون ادواری حالات متفاوت دارد، گاهی درحال جنون وگاهی درحال افاقه، بسر می برد.
د - اعمال حقوقی مجنون
چون مجنون فاقد درک وتمیز ودرنتیجه اراده حقوقی است، تمام اعمال حقوقی او باطل است واجازه ولی یا قیم نیز دراین زمینه نمی‏تواند ناتوانی اورا جبران نماید، البته درصورت لزوم خود ولیّ قیم، برطبق مقررات، به عنوان نماینده قانونی مجنون اقدام می‏نماید وبه جای او اعمال حقوقی نیز انجام می‏دهد. چنانچه در ماده ۱۲۱۳ قانون مدنی دراین باره مقررمی دارد:« مجنون دائمی مطلقا ومجنون ادواری درحال جنون نمی‏تواند هیچ تصرفی در اموال وحقوق مالی خود بنماید، ولو با اجازه ولی یا قیم خود؛ لکن اعمال حقوقی که مجنون ادواری درحال افاقه انجام می‏دهد نافذ است مشروط برآنکه افاقه او مسلم باشد».
آنچه از این ماده قانونی برمی‏آید ودرفقه نیز به آن تصریح شده است، بطلان اعمال حقوقی مجنون است؛ اما چون مجنون ادواری گاهی در دوران افاقه به سرمی‏برد ودراین ایام سلامتی خود را بازمی‏یابد، اعمال حقوقی او دراین حال صحیح ومعتبر است، به شرط اینکه افاقه او ثابت ومحرز باشد.
تردید در حالت مجنون ادواری
هرگاه مجنون ادواری عملی را انجام دهد واختلاف پدید آید که درچه دورانی انجام شده است، چگونه رفع اختلاف می‏شود وچه کسی باید ادعای خود را ثابت کند؟
در اینجا دو اصل وجود دارد که ظاهراً با یکدیگر متعارضند:
۱- اصل استصحاب
۲- اصل صحت
اصل استصحاب اقتضا دارد که معامله درحال جنون واقع شده است مگر اینکه خلافش ثابت شود.
اصل صحت اقتضا دارد که معامله صحیح تلقی شود مگر اینکه خلاف آن اثبات گردد. حال ببینیم کدام یک از این دو اصل مقدمند؟
گروهی معتقدند که اصل صحت یک اماره مبتنی بر ظن وغلبه است وبر استصحاب که یک اصل عملی و مبتنی بر شک وتردید است مقدم می‏باشد.
برخی براین عقیده اند که دراین مورد نیز اصل صحت جاری می‏شود.
نظر دیگر که مورد قبول برخی از متأخرین واز جمله میرزای نائینی قرار گرفته این است که در این مورد وهمچنین در مورد قابلیت مورد معامله بری نقل وانتقال اصل صحت جاری نمی‏شود و دراین زمینه به عرف و عادت وبنای عقلا هم استناد شده.^[۲۵۵]و نیز گفته شده است دلیلی بر اصل صحت به جز اجماع نیست، پس هرگاه اهلیت طرف معامله مورد شک وتردید باشد، اصل صحت جاری نمی‏شود.
درحقوق جدید، برخی از استادان با استناد به استصحاب، معامله مجنون ادواری را باطل اعلام کرده‏اند، مگر اینکه مدعی ثابت نماید که قرارداد در زمان افاقه واقع شده است.^[۲۵۶]لیکن بعضی دیگر از استادان به این استدلال ایراد کرده وگفته‏اند که با دوری بودن جنون یقین سابقی به دست نمی‏آید تا بتوان آن را استصحاب وحکم به بقای حالت پیشین کرد؛ به تعبیر علمای اصول دراینجا شک موجود، از نوع شک در رافع نیست بلکه شک درمقتضی است که علمای اصول استصحاب در این مورد را حجت نمی‏دانند.^[۲۵۷]
منظور از شک درمقتضی این است که قابلیت واستعداد بقی موضوع مشکوک باشد، مثلا شخص پیر، فرتوت ومریض که سالیان درازی است مفقود شده است فاقد این استعداد است؛ اما درصورتی که موضوعی دارای این استعداد وشایستگی باشد، وبا وجود این، شک وتردید به وجود آید که آیا رافعی پدید آمده ( شک دروجود رافع) یا رافع موجود توانسته است اثر خود را بگذارد ( شک در رافعیت موجود) شک در رافع نامیده می شود. دانشمندان علم اصول استصحاب از نوع اول را حجت نمی دانند و به آن ترتیب اثر نمی دهند، ولی درمواقع شک دررافع به استصحاب (ابقاء ماکان) عمل کرده وبا وجود شک وتردید(شک دررافع یا رافعیت موجود ) یقین سابق را حجت می شمارند.
آنگاه اظهار نظر کرده‏اند که صدور حکم حجر اماره ای بر بطلان همه معاملات محجور است، مگر اینکه سلامت او درآن حال اثبات شود.^[۲۵۸] بنابر این نظر، مانندنظر پیشین، اصل، بطلان معاملات مجنون است ومدعی صحت، باید دلیل بیاورد، هرچند که در تأیید آن،به اماره حجر ناشی از حکم دادگاه استناد شده است، نه استصحاب. درواقع فرق بین این دو نظر در استدلال است نه درنتیجه.
به هرحال، آنچه از ماده ۱۲۱۳ قانون مدنی برمی‏آید، تأیید همین نتیجه است، چه این ماده با تعبیر«مشروط بر اینکه افاقه اومسلم باشد» ، درواقع اصل را بروقوع معامله در حال جنون وبطلان آن قرارداده و خلاف آن را محتاج به اثبات دانسته است.
هـ - مسئولیت مدنی مجنون
مجنون، مانند سایر محجورین دارای مسئولیت مدنی است وچنانچه اشاره کردیم، اصولاً حجر مربوط به اعمال حقوقی است وافعال مادی زیان آور محجور را شامل نمی‏شود. ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی به مسئولیت مدنی مجنون، درصورتی که باعث ضرر دیگری شود، تصریح کرده است. این ماده مبتنی بر فقه اسلامی است.
ماده ۷ قانون مسئولیت مدنی ( ۷ ق.م.م) در مورد مجنون
ماده ۷ ق.م.م در درجه اول، سرپرست مجنون را، درصورتی که در نگاهداری یا مواظبت تقصیر کرده باشد، مسئول شناخته و چنین مقرر داشته است« کسی که نگاهداری یا مواظبت مجنون یا صغیر قانوناً یا برحسب قرارداد به عهده او می‏باشد، درصورت تقصیر درنگاهداری یا مواظبت مسئول جبران زیان وارده از ناحیه مجنون یا صغیر می‏باشد..»
دراین گونه موارد ضرر به سرپرست مجنون نسبت داده می‏شود. البته ماده یاد شده مسئولیت مجنون را به کلی نفی نمی‏کند، زیرا مقرر می‏دارد که هرگاه سرپرست «استطاعت جبران تمام یا قسمتی از زیان وارده را نداشته باشد، از مال مجنونزیان جبران خواهد شد» . بدین ترتیب قانون مسئولیت مدنی در درجه دوم مسئولیت را برعهده خود مجنون می‏گذارد. بعلاوه هرگاه مجنون، بدون تقصیر سرپرست، یا بدون اینکه سرپرستی داشته باشد، زیانی به دیگری وارد کند، خود او برطبق ماده ۱۲۱۶ ق.م مسئول ومکلف به جبران خسارت است واگر مالی نداشته باشد حق زیان دیده از بین نمی‏رود و هروقت مجنون استطاعت مالی پیدا کرد، زیان دیده می‏تواند برای استیفای طلب خود اقدام کند. ^[۲۵۹]
و- مسئولیت دولت در قبال مجنون
هرگاه دولت دروظایفی که به موجب قانون درقبال مجنون بر عهده دارد، مانند نصب قیم کوتاهی کند وضرری از مجنون به دیگری برسد دولت سبب آن ضرر است وهرگاه خسارت از طرف کارمند دولت
( مانند دادستان یا جانشین او) باشد، مسئولیت برعهده شخص او خواهد بود. (ماده ۱۱ ق.م.م).
فصل چهارم:
تقدم وتأخر یا همطرازی اولیای قهری پدر یا جدّ پدری
مبحث اول: تعارض یا تزاحم ولایت قهری پدر وجد پدری
منظور از تقدم وتأخر یا همطرازی اولیای قهری این است که درصورت تعدد اولیای قهری ودر قید حیات بودن پدر وجد پدری درحقوق ایران تقدم در اعمال ولایت وجود دارد یا خیر؟
برابر ماده ۱۱۸۱ قانون مدنی:« هریک از پدر وجد پدری نسبت به اولاد خود ولایت دارند.»
ظاهر این ماده دلالت بر این دارد که پدر وجد پدری درعرض یکدیگر بر طفل وسایر محجورین قهراً ولایت دارند وهیچ یک از آنان بردیگری اولویتی ندارد وبه صورت همطراز، هریک از پدر وجد پدری به طور مستقل می‏تواند در امور محجور تحت ولایت خود، مداخله وتصمیم لازم اتخاذ کند وهیچ یک از این دونفر نمی‏تواند از اقدام دیگری جلوگیری کند، مگر این که به دادگاه مراجعه نماید ورأیی از دادگاه مبنی بر جلوگیری از اقدام ولی دیگر به دست آورد. بدیهی است که رأی دادگاه باید مبتنی بر مصلحت محجور باشد. اما درعمل و برابر عرف جامعه، پدر بزرگ یا جد پدری با زنده بودن پدر وداشتن صلاحیت در امور محجورین مربوط به فرزندش به ندرت مداخله می‏کند وامروزه خانواده به معنای گسترده مرکزیت واقتدار خود را از دست داده است. چه بسا پسری که ازدواج کرده از خانواده پدری، جدا زندگی می‏کند. بنابراین اگر پدر در قید حیات باشد وصلاحیت وی ساقط نشده باشد، جد پدری درکار اولاد صغیر، یا محجور دخالت نخواهد کرد وعملاً بعد ازفوت پدر یا سقوط ولایت قهری پدر، جد پدری به جای پدر نسبت به اعمال ولایت قهری اقدام خواهد کرد.
با اینکه در عمل جد پدری درامور مربوط به نوه های محجور خود کمتر مداخله می‏کند، برابر قانون مدنی ایران جد پدری درعرض پدر ویا همطراز با وی تلقی شده است واگر جد پدری اقداماتی در امور مولی علیه انجام دهد ودر اموال نواده خود با رعایت مصلحت آن تردیدی وجود ندارد. اما بحث وقتی پیش می‏آید که تصرف واقدام جد پدری با اقدامات وتصرفات پدر تعارض پیدا کند. در این فرض باید روشن شود اقدام کدام یک از این دو نفر بر اقدام دیگری مرجح است؟

هدایت در مقابل ضلالت، به معنای نشان دادن راه است.^[۴۸] فلسفه نزول شرایع و ارسال پیامبران از جانب خدای متعال، این است که راه رشد، صلاح، فلاح و سعادت از راه غیّ، فساد، بدبختی و دوزخ را به مردم بنمایانند. قرآن کریم بر این نکته تأکید نموده است: *(إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَ إِمَّا کَفُورًا؛ ما راه را به او نشان دادیم، خواه شاکر باشد (و پذیرا گردد) یا ناسپاس.)* انسان/۳
البته هدایت انسان در دو مرحله انجام می‌پذیرد. در نخستین مرحله، راه و بی‌راه شناسانده می‌شود و تمییز فجور و تقوی فراهم می‌آید (هدایت رسولان و هدایت فطری). اما در نوع دیگر، تنها نشان دادن راه، مدنظر نیست؛ بلکه پیمودن آن مطرح است. «هادی»، در این معنا کسی است که راه را برود و هدایت شونده را به دنبال خود ببرد. البته نیل به هدف غایی هدایت که همین نوع دوم می‌باشد، در گرو تن دادن به هدایت نخست است. اگر انسان با دیدن راه، در آن گام گذاشت و به تکاپوی مقصد برخاست، هدایت دوم، جلوه‌گر می‌شود^[۴۹]: *(وَ الَّذِینَ جَاهَدُواْ فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا…؛ و آنها که در راه ما (با خلوص نیّت) جهاد کنند، قطعاً به راه‏هاى خود، هدایتشان خواهیم کرد.)* عنکبوت/۶۹
واژه‌شناسی کودک
از جمله مهم‌ترین واژگان این پژوهش، کودک است. از این رو، در این قسمت به بررسی معانی این کلمه فارسی و واژگان مترادف آن در زبان عربی نظیر: طفل، صبیّ، ولد، صغیر و غلام می‌پردازیم.
مفهوم لغوی
از نقطه نظر لغوی، این واژه فارسی به معنای بچه^[۵۰]، کوچک، صغیر^[۵۱] و طفل^[۵۲] آمده است.
۱-۱-۲-۲- مفهوم اصطلاحی
در اصطلاح، به بچه انسان تا پیش از بلوغ، به ویژه از سه تا سیزده سالگی^[۵۳]، فرزندی که به حد بلوغ نرسیده باشد(اعم از دختر یا پسر)، کودک گفته می‌شود.
واژگان مترادف کودک
از نقطه نظر لغوی، واژه کودک با کلمات طفل، صبی، ولد، صغیر و غلام، مترادف است که همگی آن‌ها به یک دوره سنی خاص اطلاق می‌شوند که در ذیل به اختصار، به تبیین مفهوم هر یک پرداخته می‌شود:
۱-۱-۲-۳-۱- مفهوم لغوی و اصطلاحی طفل
این واژه در لغت به معنای کوچک از هر چیز^[۵۴]، کودک^[۵۵]، نوزاد^[۵۶]، بچه کوچک از انسان و دیگر جانوران می‌باشد.^[۵۷]
مذکر و مؤنث واژه طفل یکسان است. نیز این کلمه، می‌تواند در جمع، به شکل مفرد به کار ‌رود؛ چرا که در این حالت، اسم جنس و در اصل، مصدر می‌باشد.^[۵۸]
این واژه در اصطلاح، به کودک، از لحظه تولد تا رسیدن به بلوغ^[۵۹]، کودک کوچک انسان تا زمانی‌که بدنش نرم و لطیف باشد، گفته می‌شود.^[۶۰]
هم‌چنین مطابق تبصره ۱ ماده ۴۹ قانون مجازات اسلامی «منظور از طفل، کسی است که به حد بلوغ شرعی نرسیده باشد». بنابراین، طفل در اصطلاح، به کسی گفته می‌شود که از جهت قوای عقلی، به رشد و نمو کامل نرسیده باشد و نتواند حقوق خود را استیفا کند.^[۶۱]

در قرآن کریم نیز این واژه به کار رفته است. مانند آیه: *(… ثُمَّ‏َّ نُخْرِجُکُمْ طِفْلًا…؛ بعد شما را بصورت طفل بیرون مى‏آوریم… )* حج/ ۵^[۶۲]
اگر کلمه مذکور، در این آیه، مفرد آمده با این‌که مقصود، جمع است، بدین جهت است که این کلمه، مصدر است و در مصدر، مفرد به جاى جمع استعمال مى‏شود.^[۶۳]
این واژه در سه جا به صورت مفرد «طفل»^[۶۴] و در یک جا به شکل جمع«اطفال» به کار رفته است.^[۶۵]
۱-۱-۲-۳-۲- مفهوم لغوی و اصطلاحی صبیّ
یکی دیگر از واژگان مترادف کودک در زبان عربی، “صبیّ” می‌باشد که در لغت، به معنای کوچکی و کودکی آمده است.^[۶۶]
نیز “صبیّ” در اصطلاح، به مرحله‌ای از سنین، اطلاق می‌شود که با ضعف و سستی طبیعی و تمایل انسان به انجام اموری مانند بازی که شایسته او نمی‌باشد، همراه است.^[۶۷]
در قرآن کریم، این واژه در مورد دو پیامبر الهی به کار رفته است:
- یکی در مورد اعطای حکمت الهی به حضرت یحیی۷در سنین کودکی که برخی آن را در سه سالگی ایشان دانسته‌اند^{[۶۸]و[۶۹]}: *(۴… وَ ءَاتَیْنَهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا؛ …و ما فرمان نبوّت (و عقل کافى) را در کودکى به او دادیم.) مریم/۱۲
البته ذکر این نکته ضروری است که چنین نبوده، یحیی۷در دوران کودکی مانند سایر کودکان به بازی بپردازد؛ بلکه مطابق روایتی از حضرت رضا۷، اطفال به یحیى۷گفتند: بیا تا بازى کنیم، ولی او فرمود: ما براى بازى خلق نشده‏ایم، سپس خداوند آیه فوق را نازل کرد.^[۷۰]
- دیگر در مورد حضرت عیسی۷که در گهواره با مردم سخن می‌گفت: *(فَأَشَارَتْ إِلَیْهِ قَالُواْ کَیْفَ نُکلَِّمُ مَن کاَنَ فىِ الْمَهْدِ صَبِیًّا؛ (مریم) به او اشاره کرد گفتند: چگونه با کودکى که در گاهواره است سخن بگوییم؟!)* مریم/ ۲۹
۱-۱-۲-۳-۳- مفهوم لغوی و اصطلاحی ولد
از دیگر واژگان مترادف کودک، “ولد” می‌باشد. این کلمه در لغت به معنای فرزند (خواه فرزند انسان باشد و یا غیر آن) است. نیز بر مذکر و مؤنّث، تثنیه و جمع، اطلاق می‌شود.^[۷۱]
“ولد” در اصطلاح به چیزی گفته می‌شود که از چیز دیگر متولد شود.^[۷۲]
از مشتقات این کلمه، می‌توان به ولادت، ولاد، مولد که هر سه، مصدر به معنای زاییدن هستند، والد(پدر حقیقی)، والده(مادر) و ولید(به اعتبار نزدیک بودن ولادتش، به معنای خادم و کودک است و جمع آن، ولدان می‌باشد) اشاره کرد و جمع کلمه ولد، اولاد است.^[۷۳]
۱-۱-۲-۳-۴- مفهوم لغوی و اصطلاحی صغیر
“صغیر” از جمله واژگان مترادف کودک و در لغت، ضد کبیر و جمع آن، صغار است.^[۷۴]
در اصطلاح حقوقی، کودک یا صغیر به کسی گفته می‌شود که از نظر سنی به رشد طبیعی و نمو جسمی و روحی لازم برای زندگی اجتماعی نرسیده باشد، لذا پسر و دختری که به بلوغ شرعی نرسیده است، از محجورین است، به محض رسیدن به بلوغ، حجر او محو می‌شود، بدون این‌که احتیاج به صدور حکم از سوی حاکم شرع باشد و اگر پیش از بلوغ، به حدی رسد که دارای تمییز باشد، او را صغیر ممیّز گویند.^[۷۵]
دکتر وهبه الزحیلی نیز در «الفقه الاسلامی و ادلته» می‌نویسد: «الصغر: طور به کل إنسان، یبدأ من حین الولاده الی البلوغ؛ کودکی دوره‌ای است که به هر انسانی خواهد گذشت، آغاز آن هنگامه ولادت و پایان آن رسیدن به حد بلوغ است». و در ادامه می‌گوید: علما حنفی و مالکی گفته‌اند: صغیر، یا ممیّز است یا غیر ممیّز، و غیر ممیّز، کسی است که هفت سال تمام را سپری نکرده است و ممیز به کسی گویند که هفت سال تمام از عمرش گذشته است.^[۷۶]
در قرآن، این کلمه تنها یک بار به معنای دوران کوچکی و طفولیت که تحت تربیت والدین است، می‌باشد^[۷۷]: *(وَ قُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِى صَغِیرًا؛ … و بگو: پروردگارا! همان‏گونه که آن‌ها مرا در کوچکى تربیت کردند، مشمول رحمتشان قرار ده!)* اسراء/ ۲۴
لذا با توجه به معنای صغیر، تربیت در این آیه ناظر به رشد و نمو جسمانی است.^[۷۸]
۱-۱-۲-۳-۵- مفهوم لغوی و اصطلاحی غلام
آخرین واژه از واژگان مترادف کودک،” غلام"می‌باشد که در لغت، به معنای جوان است. البته برخی گفته‌اند غلام، از حین ولادت است تا جوانى^[۷۹] که البته معنای جوان، بهتر است و جوان را از آن رو، غلام گفته‏اند که او در حال طلب نکاح است. ^[۸۰] در این صورت در آیاتی که «غلام»، بر بچه اطلاق شده، به اعتبار ما یؤل الیه است^[۸۱] مثل: *(قَالَ رَبّ‏ِ أَنَى‏ یَکُونُ لِى غُلَامٌ وَ قَدْ بَلَغَنِى‏َ الْکِبَرُ وَ امْرَأَتِى عَاقِرٌ…؛ او عرض کرد: پروردگارا! چگونه ممکن است فرزندى براى من باشد، در حالى که پیرى به سراغ من آمده، و همسرم نازاست؟…) آل‌عمران/ ۴۰^[۸۲]
بنابراین چون یحیى، بنا بود بزرگ و جوان شود لذا لفظ «غلام» آورده شده و گرنه لازم بود «ولد» گفته می‌شد.
نکته پایانی درباره واژه‌شناسی کودک، این‌که همه واژگان مترادف مذکور، در قرآن کریم به کار رفته‌اند.
اصول
اصول، جمع اصل و"اصل” در لغت، به معنای اساس شیء^[۸۳]، بیخ، بنیاد، ریشه، پایه و بن هر چیزی آمده است.^[۸۴]
در اصطلاح، برای اصول، تعاریف متعددی شده است. برخی از نویسندگان معتقدند که اصول تعلیم و تربیت عبارت است از «نظریه‌ها و قواعد نسبتاً کلی که در بیش‌تر موارد، صادق است و باید راهنمای مربّیان، معلّمان، مدیران، اولیای فرهنگ و والدین دانش‌آموزان در کلیه اعمال تربیتی باشد»^[۸۵] و از نگاه بعضی دیگر، اصول، «به دستورالعمل‌های کلی گفته می‌شود که بر مبانی مبتنی‌اند».^[۸۶]
با توجه به آنچه گفته شد مقصود از اصول در این پژوهش، عبارت است از قواعد و دستورالعمل‌های کلی مبتنی بر تعالیم دینی ـ قرآنی، پژوهش‌های روان‌شناسی و نظریات دانشمندان تعلیم و تربیت.
روش
“روش"در لغت، معانی گوناگونی دارد، نظیر: طرز، طریقه، شیوه، اسلوب، سبک و راه.^[۸۷] در عربی نیز، معادل با کلمات «المنهج» و«المنهاج» و یا «الطریق الواضح» (راه روشن) آمده است.^[۸۸]
“روش"در اصطلاح، به معنای «راه انجام هر کاری» است. از این رو، روش تدریس نیز، عبارت از راه منظم، با قاعده و منطقی برای ارائه درس می‌باشد.^[۸۹]
مقصود از روش در این پژوهش، عبارت است از سازوکارها و شیوه‌های ایجاد یا دگرگون‌سازی رفتار و ویژگی‌های کودک که در مقایسه با اصول، مشخص‌تر و کاربردی‌تر است.
بخش دوم: اهمیت و ویژگی‌های دوران کودکی
در این بخش، به تناسب اهمیت دوران کودکی، بحث‌هایی پیرامون اهمیت شناخت کودک، مراحل رشد و پذیرش دینی در کودکان و نوجوانان از منظر روان‌شناسی و آیات قرآن کریم، اهمیت انتخاب روش مناسب تربیتی، اهمیت استفاده از روش های غیر مستقیم ارائه می‌گردد و در آخر، با توجه به مجموع آن‌چه بیان شد، سنّ مناسب شروع تربیت دینی ـ قرآنی بیان می‌شود.
اهمیت دوران کودکی
دانشمندان به خوبی دریافته‌اند که زیر بنای زندگی در دوران کودکی پی‌ریزی می‌شود و سعادت و شقاوت ادوار مختلف زندگی، یعنی دوران‌های جوانی و پیری، در گرو طرز تربیت دوران کودکی است. با این‌که شخصیت انسان به عوامل گوناگونی بستگی دارد که هر کدام از آن‌ها در سرنوشت انسان، تأثیر بسزایی دارند، با این وجود، تربیت‌های دوران کودکی در نظر دانشمندان، حائز اهمیت خاصی است و آن را «زیربنای زندگی» می‌نامند^[۹۰].
به همین جهت است که همه مکاتب، مذاهب و ممالک، به تربیت آدمی در دوران کودکی به دلایل متعدد، اهمیت ویژه‌ای می‌دهند. اسلام نیز به فرزندان و تربیت در دوران کودکی تأکید فراوان داشته، آن را از جمله وظایف والدین و در شمار حقوق فرزندان می‌داند تا آن‌جا که قرآن ‌کریم بیان می‌کند که، از جمله ویژگى‌های مؤمنان راستین (عبادالرحمن)، آن است که توجه خاصى به تربیت فرزند و خانواده خویش دارند و براى خود در برابر آن‌ها مسئولیت فوق العاده‏اى قائلند^[۹۱]: *(وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَ ذُرِّیَّتِنَا قُرَّهَ أَعْیُنٍ…؛ و کسانى که مى‏گویند: پروردگارا! از همسران و فرزندانمان مایه روشنى چشم ما قرار ده… ) فرقان/ ۷۴

عملکرد مدل ANN به مجموعه داده های آموزشی بستگی دارد. در این مطالعه از یک شبکه پرسپترون چندلایه MLP استفاده شده که به صورت پیش‌خور عمل می‌کند (سه لایه). نرون‌های لایه پنهان از توابع تبدیل تانژانت سیگموئید و نرونهای لایه خروجی از توابع تبدیل خطی به منظور تابع فعالیت استفاده می‌کنند. بالغ بر ۶۱ آزمایش مختلف به طور تصادفی به سه مجموعه زیر تقسیم شدند: ۷۰% برای مجموعه آموزشی، ۱۵% برای مجموعه ارزیابی و ۱۵% برای مجموعه آزمایشی (جدول۴-۲). تقسیم شدن داده ها درون زیر مجموعه های آموزش، آزمایش و ارزیابی به منظور برآورد عملکرد NN برای پیش بینی داده های مشاهده نشده صورت گرفت که برای زیر مجموعه آموزش مورد استفاده قرار نگرفته بودند.

توزیع این داده ها در شکل (۴-۱) نشان داده شده است.
شکل(۴-۱) توزیع زیر مجموعه داده های (a) آموزشی، (b) ارزیابی و © آزمایشی.
چهل و یک دادهی آموزشی برای به روز رسانی وزن شبکه بین نرونها مورد استفاده قرار گرفت. و کمینه تابع خطا و بایاس تعیین شد. ده دادهی تجربی به عنوان مجموعه داده های اعتباری برای پیش بینی تعمیم شبکه و برای جلوگیری از پدیده بیش برازش استفاده شد. اگر شبکه بطور مناسبی آموزش داده شود، به شکل تابعی که متغیرهای ورودی را به متغیرهای خروجی مربوط میکند آموخته می شود و از آن میتوان برای یک پیش بینی که در آن خروجی شناخته شده نیست استفاده کرد که این، توانایی تعمیمدهی نامیده میشود (Mirzadeh and Najafizadeh, 2008).
در این مطالعه، ده دادهی تجربی به عنوان مجموعه داده های آزمایشی برای ارزیابی توانایی تعمیم شبکه آموزشی مورد استفاده قرار گرفت. توپولوژی شبکه نقش مهمی در نتایج پیش بینی شده دارد. تعداد نورونهای ورودی و خروجی (گره) با تعداد داده های ورودی و خروجی، به ترتیب (۴و۱در این مطالعه) برابر است. با این حال، تعدادی از نرونها در لایه پنهان با چند بار آموزش شبکه عصبی پیشرونده (FFNNs) از توپولوژیهای مختلف شناسایی شد و بر اساس به حداقل رساندن MSE یک مقدار بهینه انتخاب و توانایی تعمیم توپولوژی نیز بهبود یافت.
در این مطالعه توپولوژی بهینه مدل ANN ایجاد شده شامل چهار ورودی، یک لایه پنهان با ۷ نرون و یک لایه خروجی (۴:۷:۱) بود. شکل(۴-۲) توپولوژی بهینه از مدل ANN توسعه یافته را نشان میدهد.
شکل (۴-۲) ساختار ANN بهینه
مقایسه داده های تجربی و خروجی ANN نشان میدهد که ارتباط خوبی بین داده های تجربی و نتایج شبکه عصبی وجود دارد. در شرایط بهینه (pH=11، مقدار جاذب ۳۵/۰ گرم و زمان استخراج ۵ دقیقه و غلظت اسید شوینده ۱ مول بر لیتر) راندمان استخراج افزایش یافته است.
شکل (۴-۳) ارزیابی MSE در مرحله آموزش را با بهره گرفتن از الگوریتم لونبرگ مارکوارت (LM) نشان میدهد. فرایند آموزش در نظر گرفته شده بصورت رضایت بخش خاتمه یافت. این شکل به خوبی تناسب بین تمام داده های تجربی به کار رفته و نتایج پیش بینی شده توسط مدل ANN را نشان میدهد.
شکل (۴-۳) میانگین مربعات خطای آموزشی، ارزیابی و آزمایشی برای الگوریتم LM.
تجزیه و تحلیل رگرسیون بین خروجی ANN (داده های آمورشی، ارزیابی و آزمایشی ) و داده های تجربی انجام شد که در شکل ۴-۴ نشان داده شده است
شکل ۴-۸- همبستگی داده های واقعی و پیش بینی شده توسط ANN، a(داده های آموزشی)، b(ارزیابی)، c(آزمایشی) و d(همه داده های)
پارامتر همبستگی و رابطه رگرسیون بین نتایج شبکه ( آموزشی، ارزیابی و آزمایشی) و مقادیر واقعی استخراج نمایانگر عملکرد مطلوب شبکه می‌باشد. درصد استخراج پیش بینی شده و تجربی در شکل ۴-۴ آمده است. این مدل ANN نشان میدهد که پیش بینی دقیق و موثر از داده های تجربی با ضریب همبستگی برای داده های آموزشی، ارزیابی، آزمایشی و همه داده ها وجود دارد. مدل ANN به علت قابلیت استفاده هم زمان از چندین فاکتور، قادر میباشد تا پارامترهای خواسته شده را با دقت بالایی تخمین بزند، همچنین نیازمند فرمولهای پیچیده ریاضی نیست
۴-۴- آنالیز حساسیت
در این تحقیق، آنالیز حساسیت برای تعیین موثر بودن یک پارامتر با بهره گرفتن از مدل شبکه عصبی مصنوعی انجام شد. در آنالیز، ارزیابی عملکرد اثرات متقابل متغیرهای مختلف مورد مطالعه قرار گرفتند. بنابراین، عملکرد چهار گروه (یک، دو، سه و چهار) متغیر بوسیله ی مدل بهینه شبکه عصبی با بهره گرفتن از الگوریتم LM با ۷ نرون در لایه پنهان مورد بررسی قرار گرفت. گروهی از بردارهای ورودی به صورت زیر تعریف شدند: pH (P1) ، (P2) زمان استخراج، (P3) مقدار جاذب (ضایعات چای) و (P4) غلظت شوینده میباشد. نتایج به دست آمده در جدول (۴-۳) خلاصه شده است.
جدول (۴-۳) ارزیابی عملکرد اثرات متقابل متغیرهای ورودی برای الگوریتم LM با ۷ نرون در لایه پنهان برای آنالیزحساسیت

- صادقی نشاط،امیر، حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای کامپیوتری(تهران:انتشارات سازمان برنامه و بودجه ، چاپ اول،۱۳۷۶)ص۱۱۶. ↑
-پیشین،ص۱۱۷. ↑
-satellite. ↑
- پیتر کری-جوساندرز،حقوق رسانه-ترجمه دکتر حمیدرضا ملک محمدی،(انتشارات میزان-سال۸۶) ص۱۹۹. ↑
- پیتر کری-جوساندرز،همان ص۳۱۶. ↑
-آوکام (ofcom)براساس بخش ۳۱۹ از قانون ارتباطات مصوب ۲۰۰۳ انگلیس، مسئول بازبینی و رفع مقررات مربوط به استانداردهای محتوای برنامه های رادیو و تلویزیون می باشد. ↑
- ماده ۱آیین نامه صدور اجازه تاسیس ، انحلال و نظارت بر فعالیت وسایل ارتباط جمعی خارجی و نمایندگان وابسته به آنها مصوب ۱۴/۵/۶۸. ↑
- انصاری ، باقر و جمعی از نویسندگان، مسؤولیت مدنی در رسانه های همگانی،پیشین، ص۳۹. ↑
- فاولز، حبیب، تلویزیون و انتظارات تماشاگران، ترجمه بهتاش، پژوهش و سنجش، شماره۱۱،سال۴،بهار۷۶ص۴۰. ↑
- محسنیان راد ،مهدی -ارتباطات انسانی،(میان فردی،گروهی،جمعی)تهران،انتشارات سروش چاپ اول۱۳۶۹-ص۴۵۰. ↑
- هاشمی ،سید محمد ، حقوق اساسی ایران ج ۲ ( قم : انتشارات جمع آموزش عالی قم ، چاپ دوم ، ۱۳۷۵ ) ص۶۱۸. ↑
- تاریخچه پیدایش رادیو وتلویزیون در ایران،سروش،سال۱۸،شماره۷۴۱،ص۲۲. ↑
- صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی ج۲(تهران-اداره تبلیغات و انتشارات مجلس-چاپ اول-۱۳۶۸)ص۵۵۴. ↑
- هاشمی، سید محمد ،پیشین-ص۶۲۳. ↑
- جهت اطلاع بیشتر از مواضع امام خمینی (ره)در این زمینه رجوع شود به صحیفه ی نور-جلد۱۲،ص۸۴. ↑
- هاشمی، سید محمد، پیشین-ص۶۲۳. ↑
-ابوالحمد،عبدالحمید،حقوق اداری در ایران(تهران،انتشارات توس،چاپ چهارم،۱۳۷۰)ص۳۸۹. ↑
-انصاری،ولی الله ،کلیات حقوق اداری(تهران،نشر میزان،چاپ اول۱۳۷۴)ص۲۱۰. ↑
- م ۱۷ اساسنامه سازمان صدا و سیما. ↑
- مؤتمنی، منوچهر،حقوق اداری (تهران،نشر سمت، چاپ اول-۱۳۷۳)ص۱۳۰. ↑
- روزنامه رسمی کشور، شماره۶۱۲. ↑
- بن-اچ-بگدیکیان،انحصار رسانه ها،ترجمه داود حیدری (تهران،انتشارات مرکز مطالعات رسانه،چاپ اول،۱۳۷۴)ص۳۶. ↑
-J.M. Burns and J.W. Petason . QovernmenT by the people (1966)Enqlood cliffsN.JPrentice holl 6ed .pp242. ↑
۳-Alan Wells.World Brood casting a compratvre view, (1996) Ablon Publishing Corporation. I ed New Jersey.pp49. ↑
-آذری، غلامرضا ،پیشینص ۱۱۴. ↑
-Ibid.pp48. ↑
-عیدی پور، جعفر ،تلویزیون های خصوصی انگلستان(روزنامه سلام،شماره ۱۲۱۴، ۲۲/۵/۷۴ )ص۵. ↑
-هاشمی،سیدمحمد،پیشین ص۶۱۶. ↑
۱- ↑
-مهر افشا،علی اکبر، مترجم ،قوانین پخش در جمهوری فدران آلمان ، ( مرکز تحقیقات صدا و سیما سال ۷۵ ) ص ۲۴. ↑
- هاشمی سید محمد ، پیشین ص ۶۱۶ . ↑
- مدنی –سید جلال الدین ،پیشین ص۲۷ و نیز رجوع کنید به Blacks law Dictionary, p311.. ↑
-انصاری،باقر و جمعی از نویسندگان، پیشین،ص ۷۳. ↑
- اصل ۷۵ قانون اساسی: «در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، آزادی بیان و نشر افکار با رعایت موازین اسلامی و مصالح کشور باید تأمین گردد. نصب و عزل رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران با مقام رهبری است و شورایی مرکب از نمایندگان رئیس جمهور و رئیس قوه قضائیه و جلس شورای اسلامی (هرکدام دونفر) نظارت براین سازما خواهند داشت. خط مشی و ترتیب اداره سازمان و نظارت برآن قانون معین می کند. ↑

- انصاری، باقر و جمعی از نویسندگان پیشین،ص۷۶-۷۵. ↑
- کاتوزیان ،امیرناصر، حقوق مدنی-وقایع حقوقی،(تهران،نشر یلدا،چاپ دوم،۱۳۷۴)ص۲۳. ↑
- امام خمینی،تحریر الوسیله،ج۲،ص۴۳۰. ↑
-اسماعیلی ، محسن ،حقوق تبلیغات بازرگانی در ایران و جهان، ،(نشر شهر،چاپ اول،۱۳۸۵)ص۱۶۷. ↑
-اسماعیلی، محسن ،راهی برای پاسخگویی به نیازهای متغیر،فصل نامه فقه اهل بیت،ش ۳۵ پائیز۸۲-ص۱۷۲. ↑
-جهت آشنایی با مبانی کلی و مقررات بین المللی و کشورهای خارجی درمورد حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای رجوع کنید به:دکتر صادقی نشاط،امیر،حمایت ازحقوق پدیدآورندگان نرم افزارهایکامپیوتری،( چاپ اول،۱۳۷۶،انتشارات سازمان برنامه و بودجه). ↑
-صادقی ، حسین ،مسئولیت مدنی در ارتباطات الکترونیک ،(نشر میزان،چاپ اول ، زمستان ۸۸)،ص۴۳. ↑
- اربابی، علی محمد ، تبلیغات تجاری،(تهران – انتشارات دانشکده ارتباطات، چاپ اول ، سال ۱۳۵۰)ص۶۷. ↑
-اسماعیلی ، محسن، حقوق تبلیغات بازرگانی در ایران و جهان، پیشین ص۸۱. ↑
- به نقل ازنشریه هنر هشتم، شماره ۸و۹ زمستان ۷۶ و بهار ۷۷ ، ص ۳۰. ↑
- نقل از مجموعه قوانین و مقررات تبلیغاتی قبل و بعد از انقلاب(تهران:اداره کل تبلیغات معاونت مطبوعاتی و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و انتشارات اسلامی،چاپ اول،۱۳۷۷)ص ۴۰. ↑
-هرچند با وجود بند(۵) ماده (۵) اجازه واگذاری حقوق مادی ترجمه را به دارنده حقوق مؤلف می دهد، معهذا به جهت عدم پیش بینی ترجمه در فهرست مواد مذکور در بندهای (۲) در خصوص شمول حمایت قانون بر آثار ترجمه تردید وجود دارد و در واقع این حمایت بسیار کم رنگ بوده و به همین دلیل در سال۱۳۵۲ قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار حقوقی تصویب شد. ↑
-آیتی،حمید ،حقوق آفرینشهای فکری،(چاپ اول۱۳۷۵،نشر حقوقدان)،ص۱۰۷. ↑
۳-امامی،نورالدین ،حقوق مالکیتهای فکری،فصلنامه رهنمون،مدرسه عالی شهید مطهری،شماره۲و۳،پائیز و زمستان ۷۱(صص۱۵-۲۱۴) به نقل از حسین صادقی،مسئولیت مدنی در ارتباطات الکترونیک،ص۳۹. ↑
-ر.ک.آیتی،پیشین،ص۱۰۵. ↑