تهدید در صورتی عنوان مجرمانه به خود می‌گیرد که به صورت غیرقانونی و نامشروع باشد به عبارت دیگر موضوعی که هدف جرم تهدید قرار می‌گیرد باید حمایت قانون به همراه داشته باشد یعنی ارزشی باشد که در صورت تعرض و تجاوز قانونگذار ضمانت اجرایی برای آن پیش‌بینی نموده باشد، در غیر این صورت تهدید ارتکابی جرم نمی‌باشد. بنابراین اگر شخصی از جرم ارتکابی فرد دیگر را هنوز کشف و آشکار نگردیده است باخبر شود و وی را به افشای جرم ارتکابی و یا اعلام آن به مراجع صلاحیت‌دار تهدید کند اصولاً چنین عملی نمی‌تواند تهدید مجرمانه تلقی گردد.
عنصر مادی جرم تهدید با توجه به اطلاق واژه (به هر نحو) می‌تواند به صورت شفاهی یا با بهره گرفتن از الفاظ و کلمات ترساننده مبنی به تهدید طرف یا به صورت کتبی و نوشتاری دال بر تهدید طرف و یا حتی به صورت تهدید عملی و با توسل به اقدامات و اعمالی مستقیم بر روی شخص مخاطب محقق شود ولی در هر حال لازم است که تهدید صورت گرفته در شخص تهدید شونده موثر واقع شود و موجب نگرانی و تشویش خاطر و موجب سلب آزادی اراده او گردد. از طرف تهدید باید صریح باشد و چنانچه شخصی به دیگری بگوید شکمت را پاره می‌کنیم چنین تهدیدی به لحاظ عدم صراحت (تهدید به قتل) محسوب نمی‌شود.[۸۳]
تهدید باید ناظر به موضوع معین باشد. در این خصوص واقعی و یا غیرواقعی بودن تهدید بی‌تأثیر است ولی تهدید وقتی مورد قبول مراجع قضایی واقع می‌شود که غیرقابل مقاومت بوده و به اندازه کافی شدید و موثر باشد تا بتواند موجب سلب آرامش و اراده تهدید شونده گردد.
از طرفی تهدیدکننده نیز باید بتواند تهدید ارتکابی‌اش را فعلیت بخشیده و قادر بر عملی ساختن موضوعی که مورد تهدید قرار می‌دهد باشد. در این راستا اگر تهدید شونده ملتفت باشد که تهدید کننده نمی‌تواند تهدید خود را عملی سازد و اصلا در عالم واقع چنین تهدیدی جنبه‌ی اجرایی به خود نمی‌گیردو یا اینکه خود تهدید شونده به سهولت قادر به دفع تهدید ارتکابی باشد، تهدید ارتکابی جرم محسوب نمی‌گردد.
ممکن است تهدیدکننده ضمن تهدید تقاضای وجه یا مال یا انجام امر یا ترک فعلی را بنماید ولی آنچه مجرد است اینکه تقاضا یا عدم تقاضا تأثیری در جرم تهدید نخواهد داشت زیرا جرم مزبور جرمی است مطلق و تحقق نتیجه در آن شرط نیست اما اگر تهدید ارتکاب توأم با امر و تقاضا و خواسته‌ای باشد بید اعمال مذکور به طور غیرقانونی و نامشروع باشد تا جرم محقق گردد و در صورتی که امر یا تقاضا قانونی باشد نه نفس تهدید جرم است و نه تقاضا یا امر.[۸۴]
ب) بزه‌دیده جرم تهدید
۱) شخص حقیقی
در شمول جرم تهدید نسبت به شخص حقیقی هیچ تردیدی وجود ندارد. در واقع طرف تهدید علل‌القاعده شخص حقیقی است، مضافاً اینکه نه تنها خود شخص حقیقی مورد توجه قانونگذار قرار گرفته بلکه دامنه شمول آن را به خویشاوندان دور و دوستانی که وضعیت آنان چندان برای مرتکب اهمیت ندارد تسری است. در جرم تهدید مشخص بودن طرف شرط است لذا تهدید به قتل شخص یا اشخاص ناشناس و یا عده‌ای که امکان انجام آن عملاً میسر نباشد را نمی‌توان در شمول جرم تهدید
قرار داد.[۸۵]
۲- شخص حقوقی
آن چه در این خصوص حائز اهمیت است پاسخ به این پرسش است که آیا ارتکاب جرم تهدید علیه شخص حقوقی قابل تصور است، یعنی این که آیا شخص حقوقی می‌تواند مورد تهدید قرار گیرد؟ به نظر می‌رسد هرچند بیان الفاظی مانند (دیگری۹ و (شرفی و نفسی) و (خود یا بستگان) در متن ماده ۶۶۹ ق.م.ا. ظهور بر شخص حقیقی دارد اما با توجه به ماده ۵۵۸ قانون تجارت که مقرر می‌دارد: اشخاص حقوقی دارای کلیه حقوق و تکالیفی می‌شوند که قانون برای افراد قائل است مگر حقوق و وظایفی که بالطبیعه فقط انسان ممکن است دارای آن شود مانند حقوق و تکالیف و وظایف ابوت و نبوت و امثال ذلک. دامنه شمول تهدید نسبت به شخص حقوقی در خصوص مواردی که با مفاد این ماده مطابقت داشته و جزء حقوق فطری و مختص شخص حقیقی نباشد فاقد هرگونه اشکالی است.[۸۶] برای نمونه می‌توان به موردی اشاره کرد که فردی یک شرکتی دارویی را که تولیدکننده انحصاری داروی خاصی است بدین نحو تهدید نموده که اگر فلان مبلغ را به او نپردازند دستورالعمل و فرمول آن دارو را افشا خواهد کرد. بنابراین باید با توجه به شرایط و احکام خاص در هر مورد بررسی شود که آیا می‌توان تهدید علیه اشخاص حقوقی را نسبت به آن مورد خاص پذیرفت و آیا مواد ناظر به جرم تهدید با این مورد خاص مطابقت دارد یا خیر؟
۳- نقش وسیله در جرم تهدید
اصولاً وسیله تأثیری در تحقق جرم ندارد و در فرایند جرم انگاری جرایم به ندرت از ارکان و اجزای جرم تلقی می‌گردد. در ماده ۶۶۹ ق.م.ا. تهدید به قتل، ضررهای نفسی و یا شرفی و مالی و غیره مقید به هیچ وسیله‌ای نیست و وسیله‌ای در آن تصریح نشده است به عبارت دیگر قانونگذار با تصریح عبارت (به هر نحو) صرف تهدید و صرف‌نظر از هرگونه وسیله‌ای را مدنظر قرار داده است. اما نوع خاصی از جرم تهدید که قانونگذار در آن به نقش وسیله ارتکابی در تحقق جرم اشاره داشته است تهدید به وسیله چاقو یا هرنوع اسلحه‌ی دیگر موضوع ماده ۶۱۷ ق.م.ا. می‌باشد. در این ماده قانونگذار با توجه به نوع ماهیت وسایل اترکابی که معمولاً ارعاب و ترس و تأثیرپذیری بیشتری نسبت به سایر موضوعات تهدید بر تهدیدکننده عمیق می سازد و مجازات را تشدید نموده و به مقابله با این نوع خاص از جرم تهدید برخواسته است.
ماده ۶۱۷ ق.م.ا. در این خصوص مقرر می‌دارد: «هر کس به وسیله‌ی چاقو یا هر نوع اسلحه دیگر تظاهر یا قدرت‌نمایی نماید یا آن را وسیله مزاحمت اشخاص یا اخاذی یا تهدید قرار دهد یا با کسی گلاویز شود در صورتی که از مصادیق محارب نباشد به حبس از ۶ ماه تا ۲ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شود».
قبل از انقلاب در لایحه‌ی قانونی راجع به مجازات حمل چاقو و هر نوع اسلحه دیگر در ماده یک تهدید به وسیله چاقو یا هر نوع اسلحه را جرم شناخته و برای آن مجازات درنظر گرفته است که در حال حاضر با توجه به وضع ماده ۶۱۷ ق.م.ا. ماده یک این قانون نسخضمنی شده است.
اولین نکته‌ای که باید بدان توجه داشت این است که سلاح در جرم ارتکابی ممنوعیت داشته پس صرف حمل اسلحه در حالت مخفی و بدون اینکه مرتکب بدان توسل کند و فرد را مورد تهدید قرار دهد نمی‌تواند موضوع ماده ۶۱۷ ق.م.ا. قرار گیرد. منظور از اسلحه، اسلحه واقعی است نه اسلحه قلابی، زیرا اساساً چنین وسایلی عنوان اسلحه اطلاق نمی‌گردد.
عبارت هر نوع اسلحه دیگر بیان‌گر این نکته است که مقنن چاقو را نیز اسلحه تلقی نموده است و با درنظر گرفتن قید هر نوع مطلق اسلحه اعم از سرد و گرم مشمول این ماده قرار می‌گیرد.
جرم تهدید اگر با بهره گرفتن از سلاح صورت گیرد این مورد را باید از شمول ماده ۶۶۹ ق.م.ا. خارج و مرتکب را طبق ماده ۶۱۷ ق.م.ا. تحت تعقیب قرار داده و مجازات نمود.
بنابراین قانونگذار بین تهدید ارتکابی به وسیله چاقو یا هر نوع اسلحه دیگر با تهدیدی که بدون استفاده از سلاح صورت گیرد تفکیک قائل شده است و باری تهدید ارتکابی به وسیله چاقو یا هر نوع اسلحه با توجه به نوع وسایل ارتکابی ضمانت اجرای شدیدتری نسبت به موردی که تهدید با این وسایل صورت نمی‌گیرد پیش‌بینی نموده است.[۸۷]
۴- نتیجه مجرمانه
نتیجه جرم تهدید به وجود آمدن رعب و هراس در مجنی علیه است، بنابراین اگر تهدیدکننده، قدرت بر اجرای تهدید خود را نداشته باشد یا موضوع تهدید، ناچیز باشد به گونه‌ای که مخاطب تهدید دچار ترس و واهمه نشود، جرم تهدید رخ نمی‌دهد. اجرای موضوع تهدید شرط تحقق آن نیست اما حالت ترس و واهمه زمانی به مجنی علیه دست می‌دهد که احتمال انجام موضوع تهدید از سوی تهدیدکننده را بدهد. اگر تهدیدکننده آنچه را که تهدید می‌کند، انجام دهد و آن عمل وصف مجرمانه داشته باشد، به همین عنوان تعقیب می‌شود و از عنوان تهدید، خارج می‌شود.
ترس حالت شخصی است که تحقق آن در افراد، وابسته به شخصیت و شرایط آن‌هاست. بنابراین ملاک ترس در افراد، ملاک نوعی نیست بلکه ملاک شخصی می‌باشد که احراز آن در افراد مختلف، برعهده دادگاه است.[۸۸]
گفتار سوم: رکن روانی
عنصر معنوی جرم تهدید
جرم تهدید یک جرم عمدی است و عنصر معنوی این جرم همچون سایر جرایم عمدی، آگاهی و اراده است. بنابراین مرتکب باید بداند که عمل وی جرم است و عملی که انجام می‌دهد قابلیت ترساندن مخاطب را دارد، همچنین باید اعمال تهدیدآمیز را با اراده انجام دهد و قصد ترساندن مخاطب را داشته باشد. اجرای موضوع تهدید، شرط محقق آن نیست، بنابراین ضرورتی ندارد که مرتکب قصد انجام موضوع تهدید را نیز داشته باشد. قصد ترساندن مخاطب، سوء نیست خاص این جرم نیست بلکه سوء نیت عام (آگاهی و اراده) کفایت می‌کند و حتی اگر مرتکب قصد گرفتن وجه یه مال یا انجام کاری را نیز داشته باشد نباید چنین قصدی را سوء نیت خاص به حساب آورد ممکن است مرتکب انگیزه‌‌های مختلفی برای تهدید داشته باشد مانند انتقام‌جویی، تحصیل منفعت نامشروع، امتحان شجاعت مخاطب، شوخی و… . این انگیزه‌ها تأثیری در تحقق جرم ندارد بلکه مهم آن است که مرتکب قصد ترساندن مجنی علیه را داشته باشد، اما از آنجا که قصد ترساندن یک امر درونی است برای اثبات آن باید به قرینه‌های خارجی توجه کرد و همین که رفتارهای مرتکب، قابلیت ترساندن را داشته باشد اماره بر قصد مرتکب می‌باشد.
قصد ترساندن باید مقارن با رفتاری تهدیدآمیز از سوی مرتکب باشد. بنابراین اگر شخصی که قصد ترساندن دیگری را دارد رفتاری از خود بروز ندهد یا اگر رفتاری هم مرتکب می‌شود، همو با قصد او نباشد، مسئولیتی ندارد مانند این که طلبکاری که قصد تهدید بدهکار خود را دارد و بدهکار نیز این مطلب را می‌داند، برای وصول طلب خود (نه به قصد ترساندن) اقامه‌ی دعوا می‌کند.[۸۹]
علاوه بر عنصر قانونی مبتنی بر پیش‌بینی رفتار مجرمانه در قانون جزا و عنصر مادی جرم مبنی بر وقوع عمل در عالم خارج باید عمل مزبور از اراده مرتکب ناشی شده باشد. به عبارت دیگر باید میان فعل مادی و حالات روانی فاعل نسبتی موجود باشد تا بتوان مرتکب را مقصر شناخت و آن ارتکاب جرم یا تظاهر نیت سوء و یا خطای مجرم می‌باشد و مشروط به اینکه فاعل با خواست و اراده، مرتکب چنین اعمالی گردد.
الف) اجزای رکن روانی تهدید
۱- سوء نیت عام
در حقوق ایران تهدید از جمله جرایم عمدی است که برای تحقق عنصر معنوی آن اقدام آگاهانه مرتکب و قصد ارتکاب نفس تهدید کفایت می‌کند. به عبارت دیگر عنصر معنوی این جرم سوء نیست تمام می‌باشد، یعنی مرتکب باید بداند و آگاه باشد که تهدید وی موجب لطمه و آسیب به اراده تهدید شونده می‌گردد و بنابراین تهدید غیرعمدی مصداق ندارد زیرا جرم تهدید بدون قصد ارتکاب و علم و عمد قابل تصور نمی‌باشد. از طرفی قصد انجام دادن و عملی کردن موضوع تهدید در مرتکب شرط نیست، زیرا قصد نتیجه یا سوء نیت خاص برای تحقق این جرم ضروری نیست و جرمی مطلق می‌باشد. سوء نیت عام در جرم تهدید بدین نحو تجلی پیدا می‌کند که فردی عالماً و عامداً فرد دیگری را تهدید کند، پس اگر کسی در حال مستی یا هیپنوتیزم کسی را مورد تهدید قرار دهد جرم تهدید مصداق پیدا نمی‌کند زیرا تهدید جرمی عمدی است و برای انیکه عمل مرتکب جرم و قابل مجازات باشد باید آگاهانه و با عمد صورت گیرد و در غیر این صورت جرم محقق نمی‌شود. در هر حال تهدید باید ظاهر شود بنابراین اگر شخصی تصمیم بگیرد که فردی را مورد تهدید قرار دهد و آن را ابراز نکند عملش جرم نیست زیرا مجرد قصد ارتکاب جرم، جرم محسوب نمی‌شود.
در حقوق فرانسه تهدید جرمی عمدی است و هدف از اعمال آن ایجاد تشویش و نگرانی در فرد تهدید شونده می‌باشد. در تحقق این جرم سوء نیت عام کفایت می‌کند و نیازی به احراز قصد نتیجه و سوء نیتی خاص نیست، زیرا جرمی مطلق است، بنابراین عمد و اختیار و قصد در گفتار و کردار تهدیدآمیز رکن معنوی جرم تهدید را تشکیل می‌دهد.
در تهدید عمد و اختیار و قصد وقتی احراز می‌گردد که معلوم گردد مرتکب در زمان تهدید آگاه و واقف بوده است که گفتار و کردار او دارای طبیعت ترس‌آور شدیدی می‌باشد. بنابراین اگر ثابت گردد که تهدیدکننده در زمان وقوع جرم تهدید معنی دقیق گفتار و کردار خود را نمی‌دانسته و به حقیقت معانی آن‌ها واقف نبوده است است عمل او جرم نمی‌باشد. از طرفی لازم است تهدید کننده تهدید خود را موثر در شخص تهدید شونده بداند. البته قصد اجرای موضوع تهدید شرط نیست. برخی معتقدند که قانون بدان جهت عمل تهدید را مجازات می کند که خود مجرم با ارتکاب عمل مجرمانه خطرناک و عمدی دلایل کافی برای محرومیت خود ارائه داده و بدین دلیل مستحق مجازات می‌باشد. در واقع اگر شخص تهدید شونده با توجه به اوضاع و احوال خود نتواند تهدید را درک کند به طور حتم قصدی وجود ندارد ولی در پاسخ می‌توان استنباط کرد که اولاً اطفال و نوجوانان با توجه به اوضاع و احوال روحی خود و روحیه سادگی و زودباوری نمی‌توانند به حقیقت خطر پی ببرند. اگرچه در واقع خطر ایجاد شده است. ثانیاً اخلاق و رفتار و کردار و عادت افراد با یکدیگر متفاوت است به همین جهت ممکن است عملی برای یک شخص تهدید محسوب شود ولی از نظر فرد دیگر تهدید محسوب نشود. اگر سوء نیت خاص را نتیجه‌ای بدانیم که مترتب بر عنصر مادی است با توجه به اینکه قانون گذار در ماده ۶۶۹ چنین نتیجه‌ای را لحاظ نکرده ایت پس ماده ۶۶۹ سوء نیت خاص ندارد.
۲- انگیزه
به تعبیری عبارت است از تمایلات خودآگاه و ناخودآگاهی که رغبت و شوق را برای شخص در مورد فعالیت‌هایش و برای شخص و برای مجرم و ارتکاب جرم ایجاد می‌کند.[۹۰]
انگیزه معمولاً تصور منفعت و یا احساس خاصی است که مرتکب را به انجام عمل مجرمانه سوق می‌دهد و علت روانی و مشخصه عمل مجرمانه را تشکیل می‌دهد. به طور کلی انگیزه تأثیری در تحقق جرم یا عدم تحقق جرم ندارد زیرا انگیزه معمولاً برحسب مرتکبین جرم و شرایط ارتکاب آن متفاوت است، فقط در بعضی موارد خود قانونگذار یا به حکم قانونگذار از دادگاه یا مقامات اجرایی انگیزه را در تعیین ماهیت عمل مجرمانه و همین طور نوع و میزان مجازات‌ها موثر می‌شناسد. در حقوق ایران انگیزه مرتکب در جرم تهدید بی‌تأثیر است یعنی اینکه هرچند تهدید به منظور تفریحومزاح به عمل آید و یا اینکه انگیزه مرتکب از تهدید شرافتمندانه یا انسان‌دوستانه باشد مانع از تحقق جرم تهدید نخواهد بود و فقط ممکن است به عنوان یکی از موارد کیفیت محققه مورد توجه دادگاه قرار گیرد، بدین صورت که دادرس دادگاه می‌تواند در صورت وجود انگیزه شرافتمندانه طبق بند ۳ ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی، مبادرت به تخفیف مجازات مرتکب نماید.[۹۱]
ب) تحلیل تهدید بر اساس رکن روانی
۱) تهدید یا سبق تصمیم
منظور از سق تصمیم وجود تصمیم سابق بر نفس تهدید است نه تصمیم و طرح نقشه قبلی و یا هدفی معین فردی را مورد تهدید قرار می‌دهد و از قبل و با فراهم ساختن شرایط و موقعیت مناسب تصمیم مجرمانه خود را که تهدید می‌باشد نسبت به فرد موردنظر تحقق می‌بخشد و او را مورد تهدید قرار می‌دهد. در این نوع از تهدید معمولاً هدف خاصی منظور و مطلوب مرتکب می‌باشد و برای تحقق آن هدف، تهدید را عملی می‌سازد و تهدید ارتکابی بدین نحو یعنی تهدید باسبق تصمیم بر دلیل وجود شرارت و طرح از قبل اندیشه شده خطرناک‌تر از تهدید بدون سبق تصمیم می‌باشد.
۲) تهدید بدون سبق تصمیم
اگر تهدید ارتکابی بدون برنامه‌ریزی و طرح و نقشه قبلی و به صورت آنی در زمان ارتکاب جرم صورت گیرد تهدید بدون سبق تصمیم می‌باشد و به عبارت دیگر یعنی فرد در اقدام تهدید ارتکابی هیچ‌گونه سبق تصمیم و نقشه‌ی قبلی نداشته است. این نوع از تهدید معمولاً در جرایم فعلی و گفتاری و در جریان درگیری‌های لفظی و منازعاتی که به صورت ناگهانی رخ می‌دهد دیده می‌شود، در واقع دراین نوع تهدید مراحل اراده ارتکاب جرم به سرعت فراوان و در زمان کوتاهی محقق می‌گردد.
مبحث دوم: واکنش کیفری سرکوبگر در قبال تهدید
بزهکار با اجرای فعل یا ترک فعل محرمانه در صورتی که شرایط و مقتضیات لازم فراهم باشد مستوجب مجازات یا اقدامات تأمینی می‌باشد که با توجه به اوضاع و احوال و احراز دیگر شرایط آن‌ها مورد حکم قرار می‌گیرند. از طرفی دادگاه می‌تواند در جهت فردی کردن مجازات‌ها، حسب مورد از کیفیات مخففه یا مشدده استفاده نماید، بدین ترتیب اول ضمانت اجرای جرم شدید و در مبحث دوم کیفیات مخففه و مشدده مورد بررسی قرار می‌گیرد.
گفتار نخست: اقسام مجازات
با وقوع جرم عکس‌العمل بدیهی جامعه در برابر آن مجازات یااقدامات تأمینی می‌باشد. البته دادگاه می‌تواند با توجه به جرم ارتکابی و سایر شرایط مقرر در قانون مرتکب را ضمن مجازات اصلی به مجازات تتمیمی و یا تکمیلی نیز محکوم نماید.
الف) مجازات اصلی جرم تهدید
پس از تحقیق عملیات اجرایی و عنصر روانی لازم در خصوص تهدید ارتکابی و به عبارتی پس از محقق گشتن اجزا، شرایط و آثار جرم تهدید و احراز این موارد نزد دادگاه رسیدگی کننده و در نهایت اثبات تهدید مرتکب عمل مزبور مجرم محسوب شده و قابل مجازات می‌باشد، بنابراین پس از تحقق جرم مزبور دادگاه مرتکب جرم را با توجه به کیفیات عمل ارتکابی و اوضاع و احوال حاکم در تحقق جرم و از طرفی خصوصیات مجرم به مجازاتی که در قانون برای جرم تهدید مقرر کرده است محکوم می کند.
مجازات جرم تهدید به عنوان جرم مستقل و خاص در ماده ۶۶۹ ق.م.ا. پیش‌بینی شده است. البته دامنه جرم تهدید فقط به موارد فوق‌الذکر محدود می‌گردد و در قوانین و مواد پراکنده‌ای نیز با توجه به فراخور موضوعاتی که می‌تواند مورد تهدید قرار گیرند صور خاص جرم تهدید پیش‌بینی و برای آن مجازات مقرر گردیده است که از جمله می‌توان به جرم تهدید علیه بهداشت عمومی، سرقت توأم با تهدید یا تهدید ارتکابی در مقابل مأمورین در حین انجام وظایف و… اشاره داشت که هریک از آن‌ها دارای مجازات مستقل و خاص خود بوده که البته با جرم تهدید دارای ارتباط تنگاتنگ می‌باشد.
در ماده ۶۶۹ ق.م.ا. دو مجازات برای مرتکبین مصادیق و متعلقات منصوص در این ماده در نظر گرفته شده است و ماده ۶۶۹ ق.م.ا. مقرر می‌دارد: «هرگاه کس دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی یا افشای سری نسبت به خود یا بستگان او نماید، اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد، مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا زندان از ۲ ماه تا ۲ سال محکوم خواهد شد».
