اختلاف اصلی بین مواد در ماهیت نوارهای انرژی آنها نیست، بلکه در اندازه نوار گاف انرژی آنها است. عایقها با شکاف انرژی بسیار پهن مشخص میشوند. بعنوان مثال EG برای الماس برابر ev5 است. انرژی حرارتی در دمای اتاق، الکترونهای بسیار کمی را به نوار هدایت سوق میدهد و این مواد رسانای بسیار ضعیفی هستند. در فلزات گاف انرژی یا بسیار کوچک است یا در اثر همپوشانی نوارهای ظرفیت و هدایت اصلاً گاف انرژی وجود ندارد. فلزات رساناهای بسیار خوبی بوده و انرژی حرارتی، حاملهای بسیاری ایجاد می کند (حتی در دمای اتاق) .
برای نیمههادیها مقدار گاف انرژی بین این دو حالت بوده و بعنوان مثال در دمای اتاق برای Siداریمev 12/1= EG. تفاوت فلزات با نیمهرساناها این است که فلزات در دمای اتاق دارای حاملهای کافی برای رسانندگی الکتریکی و گرمایی هستند، اما نیمرساناها تنها با دریافت انرژی کافی (حداقل برابر با EG) از بیرون، میتوانند خواص رسانایی از خود نشان دهند.
۳-۴- برخی از خواص و تعاریف در حوزه رسانش مواد کپهای
در این بخش به معرفی تعدادی از کلمات و یا عبارات کلیدی که ممکن است در این فصل و فصلهای دیگر با آنها مواجه شویم، میپردازیم.
۳-۴-۱- خلوص
مقدار بسیار کوچک از اتمهای ناخالصی در نیمههادیها تاثیر به سزایی در خواص الکتریکی آنها می گذارد. به همین سبب درجه خلوص نیمههادیها باید به طور دقیق کنترل شود و در حقیقت نیمههادیهای نوین از خالصترین مواد جامد موجود میباشند.
نوعاً برای کنترل خواص الکتریکی نیمههادیها اتمهای ناخالصی ویژهای به نسبت یک اتم ناخالصی در هر ۱۰۸ اتم تا یک اتم ناخالصی در هر ۱۰۳ اتم نیمههادی حساب شده به آن اضافه می شود ، تا خواص الکتریکی معینی را بوجود آورد.
۳-۴-۲- حاملها
اگر بخواهیم به اشتراک گذاری الکترونها در نیمرسانا را به نمایش بگذاریم، هسته و الکترونهای لایه های درونی اتم را در مرکز و الکترونهای ظرفیت را بصورت پیوند بین اتمی رسم خواهیم کرد. اگر پیوند شکسته شدهای در الگوی پیوند وجود نداشته باشد، نوار ظرفیت بوسیلهی الکترونها کاملاً پر شده و نوار هدایت عاری از الکترون میباشد. الکترونهای به اشتراک گذاشته در انتقال بار شرکت ندارند. وقتی یک پیوند شکسته می شود، الکترون آن سرگردان شده و یک حامل محسوب می شود. چون انرژی این الکترون برای جدا شدن و شکستن پیوند برابر EG و یا بزرگتر از آن میباشد، به نوار هدایت رفته و به یک حامل تبدیل می شود. حرکت این جای خالی الکترون یا پیوند شکسته در بلور را میتوان حرکت الکترونهای مقید همسایه به این جای خالی تجسم کرد. این جای خالی که مانند حباب در آب حرکت آزادانهای دارد، حامل نوع دوم یا حفره نامیده می شود و در نیمههادی یافت می شود. پس برای نیمههادیها دو حامل بار داریم.
۳-۴-۳- جرم موثر
از عبارات دیگر در توصیف شبکه های بلوری، جرم موثر میباشد. در حقیقت جرم ظاهری یا جرم موثر الکترونها در یک بلور، تابعی از ماده نیمههادی (Ge ,Si و غیره) بوده و با جرم الکترونها در خلاء متفاوت است. الکترونهای درون یک بلور گذشته از میدانهای الکتریکی خارجی، در معرض میدانهای پیچیده بلور نیز قرار میگیرند، اما اگر به جای m0، یک جرم موثر قرار گیرد میتوان وارد قالبهای پیچیده کوانتمی نشده و از فرمولهای متعارف استفاده نمود. همچنین برای حفره نیز میتوان جرم موثر دیگری در نظر گرفت .
۳-۴-۴- مسافت آزاد میانگین
در فیزیک مسافت آزاد میانگین یک ذره، متوسط مسافتی است که توسط یک ذره (فوتون، اتم یا ملکول) بین برخوردهای متوالی در ماده پوییده میگردد.
برای درک مطلب یک باریکه از ذرات را تصور کنید که به طرف یک هدف پرتاب شده اند و یک ورقهی باریک غیرمجزا از هدف را نیز در نظر بگیرید. اتمها یا ذرات ماده ممکن است یک ذرهی پرتو را متوقف کرده و یا جهت حرکت و سرعت آنرا تغییر دهند. بزرگی مسافت آزاد میانگین به مشخصههایی از سیستم ذرات وابسته است و میتوان نوشت:
(۳-۱)
که l مسافت آزاد میانگین، n تعداد ذرات هدف در واحد حجم و σ سطح مقطع عرضی موثر برای برخورد میباشد. مساحت صفحه، L2 و حجم آن L2dx است. تعداد نوعی اتمهای متوقفکننده در صفحه، n (تراکم ذرات) برابر حجم یعنی n L2dx است. احتمال اینکه یک ذرهی باریکه در صفحه متوقف شود برابر سطح خالص اتمهای متوقف کننده آن تقسیم بر مساحت کلی صفحه میباشد:
(۳-۲)
که σ سطح مقطع پراکندگی یک اتم بوده و شدت باریکهی متوقف شده برابر شدت باریکهی ورودی ضربدر احتمال توقف در صفحه است.
(۳-۳)
این یک معادله دیفرانسیلی معمولی است.
(۳-۴)
که حل آن بعنوان قانون بیر-لامبرت[۱۹] شناخته شده و فرم را دارد که x
فاصلهی طی شده در هدف بوسیلهی باریکه و I0 شدت باریکه قبل از وارد شدن به هدف است. بعلت اینکه l فاصلهی متوسط طی شده بوسیلهی یک ذرهی باریکه قبل از توقف است، مسیر آزاد میانگین نامیده می شود. مثالهایی از کاربرد کلاسیکی مسافت آزاد میانگین تخمین اندازه اتمها یا ملکولها میباشد. از کاربردهای مهم دیگر تخمین مقاومت ویژهی یک ماده از طریق مسافت آزاد میانگین الکترونهایش میباشد.
تئوری پراکندگی در ریاضی و فیزیک چارچوبی برای مطالعه و فهم پراکندگی امواج و ذرات میباشد که از جمله آن پراکندگی رادرفورد (یا تغییر زاویهی) ذرات α بوسیلهی هستهی طلا و یا پراکندگی براگ (یا پراش) الکترونها و پرتوهای X توسط یک دسته از اتمها میباشد. مسئله اصلی در پراکندگی، تعیین توزیع شار ذرات پراکنده از طریق مشخصههای پراکننده است.
۳-۴-۵- سطح فرمی و پارامترهای مرتبط با آن
برای ساخت حالت پایه N الکترونی در یک جامد بلوری، با قرار دادن دو الکترون در هر تراز تک الکترونی k= 0 با پایینترین انرژی شروع کرده و به افزودن الکترونها از ترازهای با
پایینترین انرژی ادامه میدهیم. از آنجا که انرژی یک تراز تک الکترونی مستقیماً با مربع بردار موجش متناسب است،( ) ، وقتی N فوقالعاده بزرگ باشد، ناحیهی اشغال شده یک کره خواهد بود. شعاع این کره، kF نامیده می شود و حجمش Ω برابر است با .
تعداد مقادیر مجاز k درون کرهی مذکور عبارت است از:
(۳-۵)
که برای حالت پایه N الکترونی مقدار ۲ نیز برای دو مقدار اسپین اضافه میگردد.
حالت پایه سیستم N الکترونی به این ترتیب تشکیل می شود که همه ترازهای تک الکترونی که k ای کوچکتر از Kf دارند اشغال میشوند، در حالیکه همه آنهایی که k بزرگتر از Kf دارند، اشغال نشده باقی میمانند. کرهی به شعاع بردار موج فرمی، kF () که حاوی ترازهای تک الکترونی اشغال شده است، کرهی فرمی نامیده می شود.
سطح کرهی فرمی که ترازهای اشغال شده را از اشغال نشده جدا می کند، سطح فرمی، تکانهی فرمی، انرژی فرمی، سرعت فرمی و طول موج فرمی است که طول موج حاملهاییست که در حمل و نقل الکتریکی، غالب هستند.
۳-۴-۶- چگالی حالات سیستم
تابع چگالی حالات[۲۰](DOS)، تعداد حالاتی که در یک سیستم قابل دسترسی است وتعداد حالات انرژی در یک بازهی معین انرژی را توصیف می کند، که برای ترازهای انرژی، تعداد حالات مجاز برای اشغال شدن توسط حاملها میباشد. این تابع جهت تعیین غلظت حاملها و توزیع انرژیهای حاملها در یک نیمههادی ضروری میباشد. برخلاف سیستمهای منزوی مانند اتمها یا ملکولها در فاز گازی، توزیع انرژی در سیستمهای جامد بلوری پیوسته نبوده و مجزا میباشد. چگالی حالت صفر به این معناست که هیچ حالت انرژی نمیتواند اشغال گردد. چگالی حالات در حقیقت میانگینی بر بازههای زمانی و فضایی میباشد. در سیستمهای مکانیک کوانتمی همه امواج یا ذرات موج مانند اجازهی موجودیت ندارند. در بعضی سیستمها فضای بین اتمی و بار اتمی مواد تنها به الکترونها با طول موجهایی معین اجازهی وجود می دهند. در دیگر سیستمها ساختار بلورین مواد به امواج اجازهی منتشر شدن در یک جهت را داده و انتشار موج در دیگر جهات را متوقف می کند.
ما میتوانیم یک سیستم نیمههادی سه بعدی را بصورت دیواره های کوانتمی سه بعدی به طول L مدلسازی کنیم. معادله شرودینگر ما در این حالت بصورت زیر میباشد:
(۳-۶)
(۳-۷)
که داریم:
(۳-۸)
که با حل معادله و در نظر گرفتن جرم موثر برای یک بلور داریم:
(۳-۹)
(۳-۱۰)
نمودار وابستگی چگالی حالات الکترونیکی نیمههادیها با ۳ درجه آزادی برای انتشار الکترونها نیز در زیر آمده است:
شکل (۳-۱) چگالی حالات برحسب انرژی الکترونها برای سیستم سه بعدی
۳-۴-۷- مقاومت الکتریکی
مقاومت الکتریکی یا امپدانس بیانگر مقاومت یک جسم فیزیکی در برابر عبور جریان الکتریکی از آن است. مقاومت الکتریکی یک شی،کپهای، جریان الکتریکی را تحت اختلاف پتانسیل مشخص بین دو سر شی، به دست میدهد:
(۳-۱۱)
در این معادله (قانون اهم) R مقاومت شیء در واحد اهم، V اختلاف پتانسیل دو سر شیء در واحد ولت و I جریان الکتریکی عبوری از شیء در واحد آمپر است. اگر V و I دارای یک رابطهی خطی باشند که به مفهوم ثابت بودن R در یک محدوده است، آنگاه این ماده در آن محدوده اهمی خوانده میشود.
یک مقاومت ایدهآل دارای مقاومت ثابت در تمامی فرکانسها و مقادیر ولتاژ و جریان است. مواد ابررسانا در دماهای بسیار پایین دارای مقاومت صفر هستند. عایقها ( نظیر آزمایشهای مربوط به هوا، الماس، یا مواد غیرهادی) ممکن است دارای مقاومتهایی بسیار بالا (اما نه بینهایت) باشند. لیکن تحت ولتاژهای به میزان کافی زیاد، دچار شکست میشوند و جریان بزرگی را از خود عبور می دهند. مقاومت یک عنصر را میتوان از مشخصه های فیزیکی آن محاسبه کرد. مقاومت با طول عنصر و مقاومت ویژه (یک خاصیت فیزیکی ماده) آن بطور مستقیم متناسب است و با سطح مقطع آن رابطه عکس ( ) دارد.
۳-۴-۷-۱- منشأ مقاومت الکتریکی
دانلود منابع تحقیقاتی برای نگارش مقاله بررسی و ساخت نانوسیم هاو امکان سنجی تولید میکرومقاومت وکوچک تر ...