اکثر شبکه های حسگر طراحی شده اند که برای مدتی طولانی کار کنند بنابراین مدت زمان زیادی را در حالت خواب به سر میبرند. بنابراین گوش دادن بیهوده بخش زیادی از هرز رفتن انرژی را سبب میشود.

۳-۴ مروری بر روی MAC های موجود
پروتکل MAC زمینه تحقیقاتی گسترده ای است که تحقیقات بسیاری در آن برای شبکه های بیسیم حسگر و کم مصرف انجام میگیرد.پروتکلهایی که تاکنون طراحی شده اند میتوان به دو دسته رقابتی و TDMA تقسیم کرد.
MAC های رقابتی: استاندارد IEEE802.11 نمونه یک پروتکل بر پایه رقابت و بر پایه یک تابع هماهنگ توزیع شده میباشد و بر اساس پروتکل تحقیقاتی MACAW ساخته شده است.این پروتکل به دلیل سادگی و مقاومت آن دربرابر مشکل Hidden Terminal بسیار مورد استفاده قرار گرفته است.ولی اندازه گیریهای صورت گرفته نشان میدهد که این MAC دارای مصرف انرژی بسیار بالایی حتی در حالت غیر فعال میباشد که علت اصلی آن گوش دادن بیهوده به شبکه میباشد.PAMAS تلاش میکند این مشکل را تا حدی با مسئله هرز گوش دادن بین گره های همسایه حل کند.PAMAS تلاشی برای حل مشکل گوش دادن هرز نمیکند.
روش های بر پایهTDMA:کلاس دیگری از پروتکلهایMAC روش های مبتنی بر رزرو کردن و زمانبندی میباشد که به آنها روش های بر پایهTDMA گفته میشود.این روش ها به صورت ذاتی مصرف انرژی کمتری نسبت به روش های بر پایه رقابت دارند.زیرا دوره فعالیت واحد رادیویی کاهش یافته و هیچ سرباری به خاطر رقابت و برخورد به وجود نمی آید.درعوضTDMA نیاز دارد که گره ها خوشه های ارتباطی واقعی تشکیل دهند (مانندBluetoothویا LEACH). در اکثر روشها گره هایی که درون یک خوشه قرار میگیرند باید تنها با گره های داخل خوشه ارتباط برقرار کنند .به علاوه هنگامی که تعداد گره های داخل خوشه تغییر میکند تغییر زمانبندی گره ها و طول پنجره برای TDMA بسیار دشوار است.بنابراین مقیاس پذیری آن در مقایسه با روش های برپایه رقابت مناسب نیست.برای مثال درBlutooth حداکثر هشت گره میتوانند فعال باشند.
در[۶۲] یک روش برای خود سامان دهی گره های حسگر ارائه شده است.هر گره یک فریم شبیه TDMA نگهداری میکند که به آن Super Frame گفته میشود و از آن برای زمانبندی ارسال در یک دوره به همسایگان استفاده میشود.به این ترتیب با اینکه Super Frame شبیه یکTDMA Frame میباشد ولی به همسایگان این اجازه داده میشود که همزمان به رسانه دسترسی پیدا کنند.این قابلیت به لطف استفاده از CDMA ویاFDMA به دست می آید.مشکل این روش کاهش استفاده از پهنای باند در اختیار است.برای مثال اگر یک گره تنها قصد ارسال به یک همسایه را داشته باشد قادر به استفاده از دوره های دیگر زمانی برای ارسال به سایر همسایه ها نیست.
در[۵۶] تنظیمات مختلفCSMA مورد بررسی قرار گرفته است و یک روش پویا و سازگار پذیر برای کنترل نرخ ارائه شده است که هدف آن در اختیار دادن عادلانه پهنای باند در اختیار تمامی گره ها در یک شبکه چندگامه است.ازmote ها وTinyOS برای تست انواع مختلف MAC ها استفاده شده است.
دراین قسمت به بررسی کاملتری ازSensor-MAC که ویژه شبکه های حسگر طراحی شده و یک روش بر پایه رقابت میباشد می پردازیم.
۳-۵ S-MAC
درS-MAC تلاش می شود که اتلاف انرژی در تمام مواردی که پیش از این اشاره شد کاهش پیدا کند.اما پیش از اینکه به توضیح جزئیات S-MAC بپردازیم لازم است که پیش فرضهایی که برای شبکه حسگر در نظر گرفته شده است را بهتر بشناسیم.
شبکه حسگر از تعداد زیادی گره با ارسال رادیوی با دامنه کوتاه و مصرف کم تشکیل شده است که دارای ارتباطات چندگامه میباشند.بیشتر ارتباطات بین گره ها به عنوان هم رده صورت میگیرد تا اینکه برای یک ایستگاه مرکزی فرستاده شود.پردازش درون شبکه ای دارای اهمیت بسیاری است به این معنی که پیام ابتدا دریافت، پردازش و ذخیره میشود و سپس برای گره بعدی فرستاده میشود.
واحدهای کوچکتر پیام تنها باعث افزایش تاخیر میگردند.درپایان این فرض وجود دارد که برنامه کاربردی دارای دوره های طولانی بدون فعالیت است و میتواند تاخیر ناشی از به خواب رفتن گره ها را تحمل کند.
۳-۵-۱گوش دادن و به خواب رفتن دوره ای
چنانکه در بالا مورد اشاره قرار گرفت ، در بسیاری از شبکه های حسگر، گره ها برای مدتی طولانی غیر فعال هستندو هیچ رویدادی برای گزارش در شبکه وجود ندارد.در چنین مواقعی نیازی نیست که گره فعال باشد و بی مورد به شبکه گوش کند.S-MAC با خواباندن دوره ای گره این دوره گوش دادن را کاهش میدهد.شمای ساده ای از این روش در شکل۳-۱نمایش داده شده است. هر گره برای مدت زمانی به خواب می رود و پس از بیدار شدن به شبکه گوش میدهد تا ببیند آیا گره ای قصد تماس با او را دارد یا نه . در دوره خواب گره ،رادیوی خود را خاموش میکند و یک تایمر را برای بیدار کردن خود تنظیم میکند.
Listen
Listen
Sleep Sleep Sleep
Time
شکل۳-۱: دوره های کار و خواب گره
به یک چرخه کامل خواب وبیداری یک چارچوب گفته میشود.دوره گوش دادن معمولا براساس متغیرهای لایه فیزیکی وMAC وپهنای باند و پنجره رقابت تعیین میشود و ثابت میباشد.چرخه فعالیت به صورت نسبت دوره گوش دادن گره به طول چارچوب گفته میشود.فاصله بین دوره های گوش دادن بر اساس نیاز برنامه کاربردی تعیین میشود. برای سادگی این مقادیربرای تمام گره ها یکسان میباشد.همه گره ها آزاد هستند که برنامه خواب وبیداری خود را جداگانه انتخاب کنند ولی برای کاهش سربار کنترل ترجیح داده میشود که گره های همسایه با یکدیگر هماهنگ گردند.به این معنی که با یکدیگر به شبکه گوش دهند و با یکدیگر به خواب روند.باید توجه داشت که تمامی گره های همسایه را نمیتوان در یک شبکه چندگامه هماهنگ کرد.چنانکه در شکل۳-۲ نشان داده شده است دو گره همسایهA,B ممکن است دارای زمانبندی متفاوتی باشند در صورتیکه خود را با گره های همسایه C,D هماهنگ کرده باشند.
D B A C
شکل۳-۲:گره های A,B دارای زمانبندی متفاوت هستند وبه ترتیب با گره های C,D هماهنگ می باشند.
گره ها برنامه زمانبندی خود را از طریق پخش یک بستهSYNC به همسایگان آنی خود فرستاده و آنهارا مطلع میکند.
یک گره با همسایگان خود در زمان گوش دادن آنها ارتباط برقرار میکند ، بنابراین گره ها در صورتیکه دارای برنامه متفاوتی نیز باشند قادر به ارتباط با یکدیگر خواهند بود.برای مثال در شکل ۳-۲ اگر گره A بخواهد با گره B ارتباط برقرار کند باید منتظر شود تا این گره دوره گوش دادن خود را آغاز کند.به دوره ای که در آن بستهSYNC فرستاده می شوددوره همزمان سازی گفته می شود.
یکی از ویژگی های S-MAC این است که ساختار شبکه در آن مسطح و یک به یک میباشد.S-MAC به هماهنگی از طریق سرخوشه ها نیاز ندارد.در عوض گره ها جزئی از خوشه های مجازی دارای زمانبندی های مشابهی میباشند ولی ارتباط آنها فقط با هم درجگان خود میباشد.یک مزیت این روش هماهنگی نرم مقاومت آن نسبت به تغییرات در پیکر بندی شبکه در مقایسه با روش های بر پایه خوشه بندی میباشد.
ضعف این روش افزایش تاخیر به دلیل خواب دوره ای گره ها میباشد. به علاوه تاخیر بصورت تجمعی بر روی هرگام افزایش پیدا میکند.
در صورتیکه چندین گره قصد ارسال به یک گره را داشته باشند،همگی سعی میکنند در زمانیکه آن گره شروع به گوش دادن میکند به او پیام ارسال کنند. در چنین شرایطی لازم است که این گره ها با یکدیگر رقابت کنند.بین روش های بر پایه رقابت،۸۰۲٫۱۱ کار مناسبی را برای پیشگیری از برخورد ارائه میدهد.S-MAC از روش های مشابهی از جمله حس کردن رسانه و استفاده ازRTS/CTS برای پیشگیری از مشکل Hidden Terminal استفاده میکند.
هرکدام از این بسته ها دارای یک بخش مدت زمان هستند که مدت زمانباقیمانده تا پایان ارسال را نشان میدهد.در صورتیکه گره ای بسته ای مربوط به گره دیگر را دریافت کند میفهمد که برای چه مدتی باید در این منطقه ساکت باقی بماند.به این مقدار ، بردار تخصیص شبکه یا به اختصارNAV^[71] گفته میشود.و هرگره تایمری را برای آن تنظیم میکند.هربار که تایمر یک تیک داشته باشد از مقدار NAV یک واحد کاسته میشود تا این مقدار به صفر کاهش پیدا کند تا زمانیکه این مقدار به صفر نرسد گره در نظر میگیرد که رسانه اشغال است.به این کار حس کردن مجازی رسانه گفته میشود.
حس کردن رسانه به صورت فیزیکی در لایه فیزیکی و با گوش دادن به شبکه برای ارسال احتمالی همسایگان صورت میگیرد.زمان گوش دادن به شبکه تصادفی میباشد و در پنجره رقابت صورت میگیردتا از برخورد وگرسنگی گره ها خودداری کند.رسانه تنها در حالی خالی در نظر گرفته میشودکه هم گوش دادن فیزیکی و هم مجازی، رسانه را آزاد اعلام کنند.
تمامی فرستندگان کار گوش دادن به رسانه و بررسی آزاد بودن آن را انجام میدهند.اگر فرستنده نتواند که رسانه را در اختیار بگیردبه خواب می رود و هنگامی که گیرنده آزاد و در حال گوش دادن است دوباره بیدار میشود.بسته های پخشی بدون RTS/CTS فرستاده میشوند.بسته هایی که دارای مقصد یکتا هستند باید یک رشته RTS/CTS/DATA/ACK را بین فرستنده و گیرنده طی کنند.پس از رد وبدل موفقیت آمیز RTS,CTS دو گره زمان عادی خواب خود را برای انتقال داده استفاده میکنند.
باداشتن دوره فعالیت کوتاه و روش های رقابتی در بین هر دوره گوش دادن، S-MAC قادر است که به خوبی مسئله اتلاف انرژی در اثر گوش دادن بیهوده و برخوردها را کاهش دهد. در قسمت بعدی ، جزئیات خواب دوره ای گره ها و هماهنگی آن را بررسی میکنیم.
۳-۵-۲ به خواب رفتن زمانبندی شده
به خواب رفتن دوره ای اتلاف انرژی در اثر گوش دادن بیهوده را بسیار کاهش میدهد.درS-MAC گره ها خوابیدن خود را هماهنگ میکنند به جای اینکه تنها بصورت تصادفی به خواب بروند.در این قسمت به بررسی جزئیات به خواب رفتن گره ها میپردازیم.در ادامه به توضیح روشی برای کاهش تاخیر به دلیل خوابیدن گره ها خواهیم پرداخت.
انتخاب و نگهداری زمانبندی ها
پیش از آنکه هر گره ای خواب و بیداری دوره ای خود را آغاز کند ، لازم است که ابتدا زمانبندی ای را انتخاب و آن را با همسایگانش رد و بدل کند.هر گره دارای یک جدول زمانبندی می باشدکه در آن زمانبندی کار همه گره های همسایه ای که میشناسد را در آن نگهداری میکند.گامهای زیر برای انتخاب و ساخت جدول زمانبندی برداشته میشود.
یک گره برای مدت زمان ثابتی گوش میدهد ، که طول آن حداقل به اندازه دوره همزمان سازی میباشد.درصورتیکه هیچ زمانبندی را از گره های اطراف نشنود، بلافاصله زمانبندی خود را انتخاب کرده و آن را دنبال میکند.در این ضمن گره برنامه خود را با فرستادن یک بستهSync به همسایگان خود اعلام میکندکه فرستادن این بسته SYNC یک روند عادی رقابت را طی میکند.این روش دسترسی تصادفی شانس برخورد بسته ها را کاهش میدهد.
در صورتیکه یک گره پیش از انتخاب و فرستادن برنامه خود برنامه ای را از گره های همسایه دریافت کند ، برنامه اعلام شده توسط آن گره را به عنوان برنامه خود انتخاب میکند.سپس این گره تلاش میکند که برنامه خود را در نوبت بعدی برای بقیه بفرستد.
در صورتیکه گره ای پس از اینکه زمانبندی خود را انتخاب و اعلام کرده است ، زمانبندی دیگری را دریافت کند دوحالت رخ میدهد:درصورتیکه همسایه دیگری نداشتهباشد زمانبندی فعلی خود را دور انداخته و زمانبندی دریافتی را انتخاب میکند.درصورتیکه برنامه فعلی را نیز از همسایه ای دریافت کرده است باید در زمان گوش دادن هردو همسایه ها بیدار شده و به شبکه گوش فرا دهد.
برای درک بهتر این الگوریتم شبکه ای را در نظر بگیرید که در آن تمامی گره ها میتوانند پیامهای یکدیگر را دریافت کنند.گره ای که زودتر از بقیه شروع بکار کند باید زمانبندی را زودتر از سایرین انتخاب کند و ارسال زمانبندی آن بقیه گره ها را با آن هماهنگ میکند.دزصورتیکه یک یا چند گره همزمان شروع به کار کنند همگی گوش دادن اولیه را با یکدیگر به اتمام رسانده و بصورت مستقل همزمان برنامه یکسانی را انتخاب میکنند.فرقی نمیکند که کدام گره در رقابت موفق شده وSYNC را میفرستد زیرا در نهایت همین پیام همه گره های دیگر را همزمان میکند.
ولی درصورتیکه دو گره قادر نباشند که پیام همدیگر را بشنوند ممکن است که زمانبندی متفاوتی را انتخاب کنند. در این صورت گره هایی که در دامنه هر دو زمانبندی هستندباید هر دو زمانبندی را قبول کنند.برای مثال گره های A,B باید در زمان گوش دادن هر دو زمانبندی بیدارشوند.(شکل۳-۲) به این ترتیب در صورتیکه گره ای قصد فرستادن یک بسته پخشی را داشته باشد ، تنها لازم است که این کار را یکبار انجام دهد.ضرر این روش این است گره های مرزی وقت کمتری برای خواب دارند ومصرف انرژی بالاتری دارند.
راه دیگر آن است که گره مرزی تنها یکی از دو زمانبندی را دنبال کند و چون زمان بیداری گره دیگر را میداند میتواند با او ارتباط برقرار کند ولی برای بسته های پخشی لازم است که بسته را دوبار ارسال کند.مزیت این روش این است که گره های مرزی نیز دارای همان الگوی خواب و بیداری مانند سایر گره ها میباشند.
انتظار میرود که زمانبندی های چندگانه کمی در شبکه بوجود بیایند زیرا هرگره تلاش میکند که زمانبندی که به او داده شده است را دنبال کند.ولی ممکن است که یک گره نتواند گره همسایه خودرا به برخی از دلایل پیدا کند.بستهSYNC همسایه ممکن است که به دلیل برخورد یا اختلال خراب شده باشد.گره همسایه ممکن استبه دلیل اشغال بودن رسانه بستهSYNC را خیلی دیر فرستاده باشد.در صورتیکه یک گره در مرز دو زمانبندی باشد ممکن است یکی از آنها را دریافت نکنددر صورتیکه زمانبندی دو دسته باهم همپوشانی نداشته باشد.
برای آنکه دو گره همسایه برای مدت نامحدودی از یکدیگر بی خبر باقی نمانند (زمانی که دارای دو زمانبندی کاملا مجزا هستند.)،S-MAC از روش کشف دوره ای همسایه ها استفاده میکندکه در آن یک گره هر از چند گاهی برای کل دوره همزمان سازی بیدار می ماندو به رسانه گوش فرا میدهد.
بسامد کشف دوره ای همسایه ها بستگی به تعداد همسایه های گره دارد، در صورتیکه گره ای دارای همسایه ای نباشد با بسامد بیشتری نسبت به حالتی که دارای همسایه میباشد به کشف همسایگان میپردازد.از آنجاکه مصرف انرژی در این حالت زیاد میباشد ، اینکار نباید زیاد انجام شود.در پیاده سازیS-MAC طول دوره همزمان سازی ۱۰ثانیه میباشدوهر گره در صورتیکه حداقل دارای یک همسایه باشد اینکار را هردو دقیقه انجام میدهد.
حفظ زمانبندی
از آنجا که گره های همسایه برنامه زمانبندی خود راهماهنگ میکنند،خطای راندگی ساعت گره ها ممکن است که همزمانی گره ها را برهم زند.از دو روش برای مقاوم سازی همزمانی گره ها در برابر چنین خطایی استفاده میشود.نخست آنکه تمامی زمان های ارسال شده نسبی هستند ونه مطلق. دوم آنکه، دوره گوش دادن به صورت مشخصی از نرخ خطای راندگی ساعتها بیشتر است. برای مثال دوره گوش دادن گره۰٫۵ ثانیه است که ده برابر بیشتر از خطای راندگی در حالت عادی است.در مقایسه با روش های TDMA که دارای پنجره های بسیار کوچکی هستند،S-MAC به همزمان سازی بسیار سست تری نیاز دارد.
با آنکه طولانی بودن دوره گوش دادن گره ها نسبت به خطای راندگی تا حد زیادی مشکل همزمان سازی را حل میکند ولی گره ها نیاز دارند هراز چند گاهی زمانبندی خود را برای دیگران ارسال کنند تا از خطای راندگی در دراز مدت جلوگیری شود.دوره همزمان سازی میتواند به نسبت بلند باشد.اندازه گیری های انجام شده برروی یک شبکه حسگر آزمایشی نشان میدهد که خطای راندگی بین دو گره بیشتر از ۰٫۲میلی ثانیه نمیشود.

(4-2)

با توجه به مطالب گفته شده جهت ساختار یافتن هر چه بهتر مصاحبه‌ها می‌توان از پرسش‌نامه‌ای که چارچوب کلی آن در شکل ‏4‑1 آمده است برای هر بخش استفاده نمود.

کد نیازمندی

نیازمندی یا حداقل استاندارد

وضعیت اجرایی نیازمندی

توضیحات

. . .

. . .

کاملا رعایت می‌شود.

. . .

بصورت نامنظم رعایت می‌شود.

تا حدودی رعایت می‌شود.

کم و بیش رعایت می‌شود.

اصلا رعایت نمی‌شود.

شکل ‏4‑1: نمونه پرسش نامه طراحی شده
در این پرسش‌نامه، ستون اول نشان دهنده کد نیازمندی استخراج شده است که بر اساس نماد گروه کارشناسی مورد مصاحبه کدینگ و شماره گزاری شده است. با این روش به راحتی می‌توان هر نیازمندی را با یک کد منحصربه‌فرد نام گذاری و به راحتی شناسایی نمود. ستون دوم، نیازمندی یا حداقل استاندارد استخراج شده را نشان می‌دهد. در ستون سوم وضعیت اجرایی نیازمندی مربوطه در واحد مشخص می‌شود. در این مصاحبه‌ها سعی شده است برای هر نیازمندی جهت استخراج موشکافانه عارضه‌ها و ارائه طرح‌های پیشنهادی برای آنها، بحث‌هایی با مصاحبه شونده صورت گیرد. این توضیحات در ستون چهارم به صورت خلاصه آورده می‌شود.

اجرای مصاحبه‌ها

همانطور که قبلا گفته شد در این پژوهش جهت جمع‌ آوری اطلاعات از مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته استفاده شده است. با طراحی پرسش‌نامه‌ای که در بخش قبل توضیح داده شد این مصاحبه‌ها می‌تواند شکل ساختار یافته‌تری به خود بگیرد و مصاحبه را به سمت هدف مورد نظر بهتر هدایت کند.
با توجه به تقسیم بندی نیازمندی‌ها، برای هر بخش پرسش‌نامه‌ای مجزا طراحی شده که توسط مدیران و کارشناسان آن بخش تکمیل می‌شد. در ابتدای هر مصاحبه توضیحاتی در مورد مدل پیشنهادی بیان شده و سپس هر بند از نیازمندی‌ها به صورت شفاف ذکر گردیده و از مصاحبه شونده درخواست می‌شد در مورد آن توضیحاتی ارائه نماید. مدت زمان اجرای مصاحبه برای هر گروه کارشناسی به تفکیک افراد در جدول ‏4‑3 آورده شده است. در این جدول سابقه‌ی اجرایی هر مصاحبه شونده در شرکت و همچنین در پست‌های مشابه خارج از شرکت آورده شده است.
جدول ‏4‑3: زمان اجرای مصاحبه برای هر کدام از گروه‌های مورد مطالعه

گروه مورد مطالعه

سمت مصاحبه شونده

در هر بررسی آماری، جامعه، گردآیه عناصری است که می‌خواهیم درباره آن استنباطی به عمل آوریم و نمونه بخشی از جامعه تحت بررسی است که با روشی از پیش تعیین شده انتخاب می‌شود به قسمی که می توان از این بخش، با توجه به روش انتخاب، استنباطهایی درباره کل جامعه انجام داد ( عمیدی، ۱۳۷۸: ص ۱۰).
جامعه آماری تحقیق حاضر مشتریان شهرستان آران و بیدگل بوده اند.

۳-۶-۸- حجم نمونه آماری

مشاهدات مستلزم هزینه‌های بسیاری است. بنابراین اگر نمونه خیلی بزرگ باشد، باعث از بین رفتن وقت و سایر امکانات می‌شود. برعکس، اگر تعداد مشاهدات موجود در نمونه خیلی‌کم باشد، به ازای زمان و کوشش صرف شده اطلاعات غیرکافی بدست آورده‌ایم.به منظور تعیین تعداد نمونه‌ آماری از فرمول زیر استفاده شد:

 
که در آن :
N: معرف تعداد اعضاء جامعه آماری
: سطح خطا
: دقت برآورد
P: نسبت موفقیت در جامعه

بنابراین با توجه به اینکه ۱۷۱ =N ، ۹۶/۱= ، ۰۷/۰=  و ۵/۰=P تعیین شد ، عدد۹۲دست آمد که معرف تعداد نمونه آماری است :
۹۲=n
نحوه توزیع پرسشنامه به صورت تصادفی طبقه‌ای بوده است. طرح نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای احتمالاً از جهت اینکه برای تعداد یکسان و مشابهی از آزمودنیهای نمونه، اطلاعات دقیق‌تر و مفصل‌تری ارائه می دهد، کارآمدترین است. پرسشنامه ها باتوجه به نسبت تعداد کارکنان هر حوزه به کل سازمان توزیع شد.

۳- ۶- ۹- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها

در مدیریت ، تحقیقات اغلب با سؤال و فرضیه شروع می‌شوند. فنون آمار استنباطی برای پاسخ به سوالات تحقیق‌،‌ همان فنون تخمین آماری هستند . بسیاری از تحقیقات مدیریتی از مرحله سؤال گذر کرده، به مرحله فرضیه می‌رسند . فرضیه حدس زیرکانه در خصوص پارامتر جامعه است . فنون آماری مناسب برای بررسی صحت یا سقم فرضیه‌ها ، ‌فنون «آزمون فرض آماری » هستند .

۳- ۶- ۱۰- روشها و فنون آماری مورد استفاده برای تجزیه وتحلیل مشاهدات

پس از جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه و ورود داده های این پرسشنامه ها ،‌جهت تجزیه و تحلیل آنها از روش های مختلف آماری ، استفاده شده است. روش های آماری مورد استفاده در این تحقیق شامل فنون آمار توصیفی( شامل جداول فراوانی ، مقیاس لیکرت و … ) و فنون آمار استنباطی شامل آزمون فرض آماری – آزمون T-Test است. نرم افزار مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل داده ها نیز SPSS بوده است .

۳-۷- پایایی ^[۲۶]

پایایی یک سنجه ، ثبات و سازگاری مفهوم مورد سنجش را نشان می‌دهد و به ارزیابی «درستی و خوب بودن » یک سنجه کمک می‌کند (دانایی فرد و دیگران ، ۱۳۸۳ : ص ۳۱۶).

۳- ۷- ۱- ثبات سنجه‌ها

توانایی یک سنجه برای حفظ ثبات در طی زمان ( علی رغم شرایط غیر قابل کنترل آزمون و وضعیت پاسخ دهندگان ) شاخصی از اثبات و آسیب پذیری کم آن در برابر تغییرات است . این توانایی برازش ابزار اندازه گیری است زیرا هر زمان که اندازه گیری صورت گیرد نتایج امر حاصل می‌شود . برای آزمون پایایی سنجه ها دوراه وجود دارد : پایایی باز آزمون و پایایی به شکل موازی (همان، ص ۳۱۷).

۳-۷ -۲ - سازگاری درونی سنجه ها

سازگاری درونی سنجه ها شاخصی است از تجانس بندها در سنجه که مفهوم را انعکاس می‌دهند . به عبارت دیگر ، بندها باید با همدیگر به عنوان یک مجموعه عمل کنند وبه طور مستقل مفهوم یکسانی را اندازه گیری کنند به گونه ای که پاسخ دهندگان معنای کلی یکسانی را برای هر یک از مؤلفه ها قایل شوند. سازگاری می‌تواند از طریق روائی دونیمه کردن مجموعه سوالهای پرسشنامه یا سنجه و روائی سازگاری بین خود سوالها یا طبقات آزمون شود .
ضریب آلفای کرونباخ نوعی ضریب پایایی است که نشان می‌دهد چگونه اجزاء در یک مجموعه ، به نحو مناسب به یکدیگر همبسته شده‌اند . آلفای کرونباخ در قالب میانگین همبستگی ای درونی میان اجزاء سنجش کننده مفهوم محاسبه می‌شود (همان، ص ۳۱۸).
فرمول مورد استفاده برای محاسبه آلفای کرونباخ :

k : تعداد گویه‌های پرسشنامه
 : واریانس هر سوال
: واریانس مجموعه سوالات

۳-۸ - روایی ( Validity)

روایی ، قدرت یک وسیله سنجش در پیش‌بینی و اندازه گیری چیزی است که برای سنجش و برآورد آن طراحی شده است . برای وضوح موضوع ، می‌توان آزمونهای روایی را تحت سه عنوان کلی گروهبندی کرد :
۳- ۸- ۱- روایی محتوا : روایی محتوا ایجاد اطمینان می‌کند که همه ابعاد و مؤلفه هایی که می‌توانند مفهوم مورد نظر ما راانعکاس دهند درآن سنجه وجود دارد . هر چه وجود این ابعاد و مؤلفه‌ها در سنجه جهت انعکاس مفهوم ، بیشتر باشد ،‌روایی محتوی بیشتر می‌شود .
پرسشنامه مورد استفاده در تحقیق حاضر بررسی تاثیر ویژگیهای تجاری اینترنت براعتماد مشتریان که شهرستان آران و بیدگل از بعد محتوا، روائی خوبی داشته است .
۳- ۸- ۲- روائی وابسته به معیار : روائی وابسته به معیار وقتی ایجاد می‌شود که سنجه مورد نظر، افراد را بر اساس معیاری که انتظار پیش بینی آنها می‌رود ، متمایز سازد .
۳- ۸- ۳- روائی سازه ( مفهومی‌) : روایی سازه مشخص می کند که نتایج بدست آمده از کاربرد سنجه‌ها تا چه حدی با تئوریهای که آزمون بر اساس آن طراحی شده ، سازگاری دارد .
از این جنبه نیز(با توجه به نتایج بدست آمده که در فصلهای بعدی بیان می‌شود )‌، پرسشنامه دارای روائی نسبتاً خوبی بوده است.

بانک جهانی سرمایه اجتماعی را پدیده ای می داند که حاصل تاثیر نهادهای اجتماعی، روابط انسانی و هنجارها بر کیفیت و کمیت تعاملات اجتماعی است. تجارب این سازمان نشان می دهد که این پدیده تاثیر قابل توجهی بر اقتصاد، فناوری و توسعه کشورها دارد. سرمایه اجتماعی به صورت فیزیکی وجود ندارد و افزایش آن موجب پایین آمدن هزینه های اداره جامعه و نیز هزینه های عملیاتی سازمان ها می شود(فرقانی و حق بین، ۱۳۸۸). ایده توجه به سرمایه اجتماعی در سازمانها نسبتا جدید است(Cohen & Prusak, 2001). سرمایه اجتماعی بر موفقیت کارکنان در مسیر پیشرفت شغلی خود تاثیرگذار است؛ سرمایه اجتماعی نرخ ترک خدمت کارکنان را کاهش می دهد؛ سرمایه اجتماعی تسهیل کننده تبادل منابع بین واحدی، نوآوری محصول و تقویت کننده یادگیری بین سازمانی است. همچنین سرمایه اجتماعی امکان تبادل و ترکیب سرمایه فکری و نیز اثربخشی تیمهای بین واحدی را افزایش می دهد و در نهایت سرمایه اجتماعی روابط با تامین کنندگان و شبکه های تولید منطقه ای را تقویت می کند(مشبکی و قلیچ لی، ۱۳۸۵).
۲-۵-۲) ابعاد سرمایه اجتماعی
همانطور که در شکل ۱-۲ نشان داده شده است جنبه های مختلف سرمایه اجتماعی را در سه طبقه جای می دهند که عبارتند از بعد ساختاری، بعد رابطه ای و بعد شناختی(Sabatini, 2008).
شکل ۲-۱) ابعاد سرمایه اجتماعی
۲-۵-۲-۱) بعد ساختاری
بعد ساختاری سرمایه اجتماعی اشاره به الگوی کلی تماس های بین افراد دارد، یعنی شما به چه کسانی و گونه دسترسی دارید(Burt, 1992). مهمترین جنبه های این بعد عبارتند از روابط شبکه ای بین افراد؛ پیکربندی شبکه ای و سازمان مناسب(Nahapiet & Ghoshal, 1998).
روابط شبکه ای بین افراد: پیشنهاد اصلی تئوری سرمایه اجتماعی این است که روابط شبکه ای امکان دسترسی به منابع (مثل دانش) را فراهم می سازند. روابط اجتماعی، ایجاد کننده کانالهای اطلاعاتی هستند که میزان زمان و سرمایه گذاری مورد نیاز برای گردآوری اطلاعات را کاهش می دهند.

پیکربندی روابط شبکه ای: پیکربندی کلی روابط شبکه ای یک جنبه مهم سرمایه اجتماعی را شکل می دهد که می تواند بر توسعه سرمایه فکری تاثیر بگذارد. برای مثال سه ویژگی ساختار شبکه (تراکم، پیوند و سلسله مراتب) همگی از طریق تاثیر بر میزان تماس یا قابلیت دسترسی اعضای شبکه باعث انعطاف پذیری و سهولت تبادل اطلاعات می شوند.
سازمان مناسب: سرمایه اجتماعی ایجاد شده، از جمله روابط و پیوندها، هنجارها و اعتماد در یک محیط خاص، اغلب می تواند از یک محیط اجتماعی به محیط اجتماعی دیگری انتقال داده شود و به این ترتیب بر الگوهای تبادل اجتماعی تاثیر گذارد. سازمانهای اجتماعی مناسب می توانند یک شبکه بالقوه دسترسی به افراد و منابعشان از جمله اطلاعات و دانش را فراهم کنند و از طریق ابعاد شناختی و رابطه ای سرمایه اجتماعی، ممکن است انگیزش و قابلیت را برای تبادل تضمین کنند.
۲-۵-۲-۲) بعد شناختی
بعد شناختی سرمایه اجتماعی اشاره به منابعی دارد که فراهم کننده مظاهر، تعبیرها، تفسیرها و سیستم های معانی مشترک در میان گروههاست. مهمترین جنبه های این بعد عبارتند از زبان، کدهای مشترک و حکایات مشترک(حسن زاده ثمرین و مقیمی، ۱۳۸۹).
زبان و کدهای مشترک: به دلایل مختلفی زبان مشترک بر شرایط ترکیب و تبادل دانش تاثیر می گذارد. اول اینکه زبان کارکرد مستقیم و مهمی در روابط اجتماعی دارد، زیرا ابزاری است که از طریق آن افراد با یکدیگر بحث می کنند، اطلاعات را مبادله می کنند، از یکدیگر سوال می پپرسند و در جامعه امور تجاری انجام می دهند. دوم اینکه زبان بر ادراک ما تاثیر می گذارد. کدها همچنین یک چارچوب مرجع برای مشاهده و تفسیر ما از محیط فراهم می کنند. سوم اینکه، زبان مشترک قابلیت ترکیب اطلاعات را افزایش می دهد.
حکایات مشترک: محققان معتقدند اسطوره ها، داستان ها و استعاره ها ابزارهای قدرتمندی در اجتماعات برای ایجاد، تبادل و نگهداری مجموعه های غنی معانی فراهم می کنند. ظهور حکایت های مشترک در یک اجتماع باعث خلق و تفسیر های جدیدی از رویدادها شده و ترکیب اشکال مختلف دانش را (که عموما به صورت پنهانی هستند) تسهیل می کنند(مشبکی و قلیچ لی، ۱۳۸۵).
۲-۵-۲-۳) بعد رابطه ای
بعد رابطه ای سرمایه اجتماعی توصیف کننده روابط شخصی است که افراد با یکدیگر به خاطر تعاملات خود برقرار می کنند. مهمترین جنبه های این بعد سرمایه اجتماعی عبارتند از اعتماد، هنجارها، تعهدات، انتظارات و هویت(Nahapiet & Ghoshal, 1998).
اعتماد: تحقیقات نشان می دهند در جایی که روابط مبتنی بر اعتماد در سطح بالایی وجود دارند، افراد تمایل زیادی برای تبادل اجتماعی و تعامل همکارانه دارند به عبارتی اعتماد تامین کننده ارتباطات و گفتمان است. همچنین اعتماد می تواند ایجاد سرمایه فکری را تسهیل کند(Bonits, 2001). بویسوت نیز بر اهمیت اعتماد بین افراد برای ایجاد دانش در شرایط ابهام و عدم اطمینان زیاد تاکید دارد (Boisot, 1995).
هنجارها: هنجارهای همکاری می توانند پایه ای قوی برای ایجاد سرمایه فکری به وجود آورند. به عنوان مثال هنجارهای اجتماعی صداقت و کارگروهی از ویژگیهای کلیدی شرکتهای دانش محور می باشند. هنجارهای تعاملی که اهمیت آنها در ایجاد سرمایه فکری نشان داده شده اند عبارتند از تمایل به ارزشگذاری و پاسخ به تنوع، روحیه انتقادی و تحمل شکست.
الزامات و انتظارات: الزامات نشان دهنده یک تعهد یا وظیفه برای انجام فعالیتی در آینده است. الزامات قابل تمایز از هنجارهای عمومی بوده و می توان آن را به عنوان انتظارهای ایجاد شده در درون روابط شخصی خاص در نظر گرفت. الزامات و انتظارها احتمالا بر دسترسی، انگیزش افراد و گروه ها برای تبادل و ترکیب دانش تاثیر می گذارند.
هویت: هویت فرایندی است که در آن افراد احساس می کنند که با فرد یا گروهی از افراد دیگر، عضو یک گروه واحد هستند. احساس همانندی کردن با یک گروه یا جمع، نگرانی درباره فرایندها و نتایج جمعی را افزایش می دهد؛ به این ترتیب احتمال فرصت تبادل اطلاعات افزایش می یابد. در تحقیقی نشان داده شد که هویت گروهی چشمگیر نه تنها ممکن است فرصتهای تبادل اطلاعات را افزایش دهد، بلکه همچنین ممکن است فراوانی واقعی همکاری را بین اعضا افزایش دهد. در مقابل هنگامی که گروه ها هویت های متمایز و مغایر هم دارند، ممکن است موانع عمده ای در برابر تسهیم اطلاعات، یادگیری و ایجاد دانش به وجود آید.
۲-۵-۳) سرمایه اجتماعی و انواع سرمایه های سازمانی
هر سازمانی برای تحقق اهداف خود دست کم نیازمند سه نوع سرمایه است که مکمل یکدیگرند و رشد و توسعه سازمان نیز مشروط به حضور حداقلی از هر سه دسته سرمایه است که عبارتند از سرمایه اجتماعی، سرمایه انسانی و سرمایه اقتصادی(اعتصامی و فاضلی کبریا، ۱۳۸۸). سرمایه در معنای عام خود دلالت بر مجموعه دارایی ها، امکانات و منابع در اختیار دارد که در قالب و اشکال مختلف نمود پیدا می کند که مهمترین آن ها عبارت اند از(علوی، ۱۳۷۹):
موهبت طبیعی: شامل دارایی های طبیعی و زیست محیطی در اختیار یک جامعه مانند آب، معادن، جنگل، خاک، سرزمین و غیره است.
سرمایه فیزیکی: شامل مجموعه ماشین آلات، کارخانه ها، سازه ها، تجهیزات زیربنایی و غیره که دست ساز بشر است.
سرمایه انسانی: قابلیت ها و توانمندی های انسانی که مبتنی بر دانش، تخصص و مهارت های انسانی است.
سرمایه فرهنگی: ویژگی ها و عادات حاصل شده از فرایند جامعه پذیری و ویژگی های ارزشمند فرهنگی است که بیانگر صلاحیت های اجتماعی و فرهنگی می باشد.
سرمایه اجتماعی: دلالت بر مجموعه روابط شبکه ها، تعاملات، انجمن ها و موسساتی دارد که به واسطه هنجارها و ارزش های مشترک شکل می گیرد و موجب گرمی اجتماع انسانی می شود و کنش متقابل اجتماعی را تسهیل می کند.
شکل ۲-۲ رابطه بین سرمایه اجتماعی و سایر سرمایه های سازمان را در تعامل با یکدیگر نشان می دهد.
شکل ۲-۲) جایگاه و روابط سرمایه اجتماعی با دیگر سرمایه ها و سازمان(علوی، ۱۳۷۹)
۲-۵-۳-۱) مقایسه سرمایه اجتماعی با دیگر سرمایه ها
شاید مهمترین پیشرفت علم اقتصاد این اندیشه بوده است که مفهوم سرمایه به گونه ای که در ابزارها و ماشین آلات و دیگر وسائل تولیدی تجسم یافته است، می تواند بسط یابد و شامل سرمایه انسانی نیز شود. همانطور که سرمایه فیزیکی سبب تسهیل امر تولید می شود مدیریت سرمایه انسانی با ایجاد تغییر در انسان ها و جهت دهی به رفتار افراد سبب ایجاد مهارت ها و توانایی ها در اشخاص می شود یعنی افراد را قادر می سازد به شیوه های جدید رفتار کنند(کلمن، ۱۳۷۷). در دیدگاه دیگر سرمایه انسانی منشا بسیاری از تغییرات و به عبارتی محور تغییرات قلمداد می شود، یعنی به جای سرمایه انسانی صرفا ابزاری برای تولید باشد، خود یکی از اهداف توسعه و رشد جوامع است. بطور کلی سرمایه اجتماعی در ابعاد زیر با دیگر سرمایه ها تفاوت دارد:
استفاده و بکارگیری سرمایه اجتماعی موجب تحلیل آن نمی شود بلکه عدم استفاده از سرمایه موجب تحلیل آن می شود، بنابراین بکارگیری سرمایه اجتماعی موجب تقویت و افزایش آن خواهد شد.
این سرمایه به آسانی مشاهده نمی شود و مورد سنجش قرار نمی گیرد.
سرمایه اجتماعی از طریق مداخله های بیرونی ساخته نمی شود.
نهادهای دولتی، ملی و منطقه ای تاثیر زیادی بر میزان ونوع سرمایه اجتماعی دارند و افراد قادر به داشتن تلاش های بلند مدت، در جهت توسعه سرمایه اجتماعی می کنند(Ostrom, 200).
۲-۵-۳-۲) فواید و مزایای سرمایه اجتماعی برای سازمان
سازمان دارای سرمایه اجتماعی را می توان سازمان هایی با پیوندهای محکم، هنجارها و باورهای مشترک و مضاف بر آن، اعتماد و همکاری تعریف کرد. طبق این نظر وقتی افراد تعلق سازمانی داشته باشند، از سطح بالای سرمایه اجتماعی برخوردار خواهند بود. برخی از فواید و مزایای حاصل از وجود سرمایه اجتماعی در سازمان به صورت زیر می باشد:
ترویج فعالیت های گروهی؛
رشد و گسترش اعتماد در سازمان؛
تسهیم، تسهیل و گردش شفاف اطلاعات در سازمان و بین کارکنان؛
ایجاد یکپارچگی و صداقت در میان اعضا و ارائه سازوکارهایی برای بهبود مدیریت عملکرد گروهی؛
زمینه سازی برای توسعه سرمایه های غیرمادی در سازمان و افزایش تعهد مدیریت عملکرد گروهی؛
جسارت اعضا در پذیرش ریسک با توجه به اجرای کار تیمی و روابط مبتنی بر اعتماد؛
افزایش خلاقیت و نوآوری(اعتصامی و فاضلی کبریا، ۱۳۸۸).
۲-۶) بخش پنجم: پیشینه تحقیق
به دلیل اهمیت بهسازی نیروی انسانی و سرمایه اجتماعی، دیدگاه ها و مفهوم سازی هایی درباره آن شکل گرفته است اما برای بررسی رابطه بین این دو مفهوم مطالعات خاصی صورت نپذیرفته است. در ادامه مختصرا به برخی از مطالعات انجام شده در این دو حوزه به صورت کلی اشاره می شود.
۲-۶-۱) مطالعات داخلی
شریعتمداری در مقاله خود تحت عنوان “ضرورت و نقش آموزش در بهسازی نیروی انسانی و توسعه در هزاره سوم” دلایل نیاز به نقش آموزش منابع انسانی، اهمیت و ضرورت آن، مقاصد نسبتاً مشترک سازمانها و نظام‌های مختلف در خصوص آموزش ضمن خدمت و تکمیلی کارکنان پرداخت(شریعتمداری، ۱۳۸۳).
کارکنان نصرآبادی در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با مطالعه “توانمندسازی بر اساس راهبرد سرمایه اجتماعی” برای تقویت سرمایه اجتماعی راهکارهایی را ارائه داد، این راهکارها عبارتند از برنامه ریزی برای غنی سازی فرهنگ اجتماعی و سازمانی، توجه به ارتقای سرمایه اجتماعی در آموزشهای عمومی و آموزش کارکنان‌، تشویق و تقویت تشکیل نهادهای مدنی، تقویت و غنی سازی آموزشهای عمومی، تأمین امنیت شهروندان برای حضور داوطلبانه در نهادهای اجتماعی (کارکنان نصرآبادی، ۱۳۸۶).
سخی احسانی با “بررسی آموزش و بهسازی منابع انسانی در سازمانها” به این نتیجه رسید که با توجه به اهمیت و گسترش روابط و تعاملات داخلی و خارجی و نزدیک شدن فاصله های زمانی و مکانی به کمک پیشرفت تکنولوژی که سبب شده است هر روز روش و سبکی خاص در شیوه تولید و خدمات و نوع خدمات وارد بازار مصرف شود، لازم و ضروری است که سازمانها برنامه آموزش را درون سازمان چه به صورت بهسازی، کارآموزی، روابط انسانی و … در نظر داشته باشند، تا بتوانند به هدف کارایی و افزایش تولید و رضایت مندی دست پیدا کند. زیرا آموزش کارکنان و اهمیت دادن به دانش و آگاهی آنان موجب تقویت انگیزش، تعهد و مسئولیت پذیری آنان خواهد گردید(سخی احسانی، ۱۳۸۸).

۲-۲-۳- کودتای سوم اسفند :
این کودتا در تاریخ معاصر ایران اهمیت ویژه ای دارد در اینجا هدف ما بررسی و چگونگی وقوع این حرکت نیست بلکه انعکاس آن در شعراین دوره مورد بررسی قرار می گیرد. در این مورد تنها به ذکرهمین نکته اکتفا می گردد که در آغاز این حرکت نام سیدضیاالدین به عنوان شخصیت سیاسی کودتا، برجسته تراز نام رضاخان بود و سرایندگان بیشتر به نام او حساسیت نشان می دادند.
سیدضیا که نقش منجی ایران را بازی می کرد، در آغازوزارت خود بسیاری از شخصیت ها ورجال نامی ایران را زندانی نمود از میان شخصیّت های سیاسی قوام السلطنه و از میان ادبا بهار و فرخی یزدی از برجسته ترین افراد زندانی شده بودند، این حرکت سیدضیاء بسیاری از شخصیت ها و شاعران را فریب داد به گونه ای که حتی عده ای اورا نیز مدح کردند، در این میان ملک الشعرابهار یکی از شاعرانی است که کودتا و سیدضیاء برای او بسیار ناخوشایند بود. به خصوص این که از همان ابتدا به وسیله او زندانی هم شد، بهار که مخالف افکار و مشی سیاسی سیدضیاء بود قصیده(هیجان روح) را در زندان سرود :

در این قصیده طولانی، بهار بعد از شکایت از اوضاع زمانه، به ذکر کین توزی به مردمان دانشور و بیان ظلم و ستم کودتا گران از این حرکت و سران آن اظهار یأس و نا امیدی می کند و زبان به اعتراض می گشاید :

در این میان تنها بهار نبود که فریب مردان سیاسی و نظامی کودتا را نخورد ، فرخی نیز همچنان با اشعارش به رسواگری می پرداخت، وی در غزلی مخالفت خود را با سید ضیاء و کابینه اش چنین ابراز می کند :

(مسرت،۱۳۸۴: ۱۲۰)
نکته قابل ذکر در این دوره حمایت برخی از شاعران از کابینه سیدضیا است، مثلا عارف و میرزاده عشقی کابینه سیدضیاء را مدح گفتند به نظر می رسد که حرکت های عوام فریبانه سیدضیاء آنها را کاملا” تحت تاثیر قرار داده بود که حتی برخی از آنها بعد از سقوط کابینه، مدام خواستار بازگشت سیدضیاء بودند((میرزاده عشقی در هنگام کودتا جوانی بیست و هفت ساله بود که نه چون بهار مرد منطق و سیاست بود نه چون عارف اهل عمل و حضور در صحنه ها و نه چون فرخی کوشنده ایدئولوژی امّا از همه این خصلت ها، سایه ای در شخصیت او هست)) (سپانلو،۱۳۶۹ : ۱۹۱).
بی تجربگی سیاسی و سادگی عشقی باعث شده بود تا جریان های روز کشور را به خوبی درک نکند و از مسائل پشت پرده سیاست آگاهی نداشته باشد((عشقی در زمانه ای چپ و راست خود را شناخت که دادو ستدهای سیاسی در بالاترین سطوح حکومت روح ایمان و اعتماد را در جامعه ی ایرانی کشته بود)) (همان :۱۹۴ ) به خاطر همین بی تجربگی است که کابینه سیدضیاء را ناجی ایران می دانست و در قصیده((سایه یزدان)) به مدح او پرداخت: