درتحقیقات کیفی وتوصیفی وبه خصوص تحقیقات مردم شناسی یک مردم شناس یک منطقه کوچک راانتخاب وتمام آن منطقه را به صورت دقیق وکامل بررسی می کنند وتعدادی ازخانواده هارابررسی نمی کندتا آنها رابه کل جامعه تعمیم بدهد بلکه دربین افراد جامعه زندگی می کند وتمام کارها واعمال آنها را کاملاً ودقیق زیر نظر می گیرد . برای نمونه گیری این تحقیق از دو روش نمونه گیری تصادفی وترجیحی استفاده شده است. همچنین برای اینکه موضوع تحقیق ما معرف تمام چند زنه های جامعه خاش باشد ازبیشتر بخشها ومناطق آن نمونه های انتخاب شد هرچند بعضاًحتی نخواستند اسم منطقه آنها نیز گفته شود،همچنین از گروهای مختلف مردمی شامل تجار وبازاریها،مولوی ها،تحصیل کرده ها،بی سوادان،روستایی وشهری که معرف جامعه مورد مطاله ما بود نمونه های انتخاب شد وازطریق مشاهده مشارکتی ومصاحبه و پرسشنامه ازآنها تحقیق به عمل آمد.

فصل چهارم
بررسی مردم شناختی خانواده های چند همسری قوم بلوچ درشهرستان خاش:
۴-۱- علل و عوامل چند همسری :
چند زنی مساله ای نیست که فقط درمیان قوم بلوچ ویامسلمانان رواج داشته ودارد یافقط مربوط به کشورهای آسیایی باشد بلکه یک پدیده ای است که اکثر کشورهای جهان به نوعی درتاریخ خود با آن سروکار داشته اندهر چند درحال حاضر آن رانمی پسندند.
هیتچنز در مقاله ای با عنوان مطالعه ی چند همسری می نویسد:چند همسری رسمی رایج در بیشتر تمدن های باستانی از قبیل مصر، هند، ایران و حتی روم و یونان بود.مردان تعداد زنان خود را با زنان صیغه ای که با آنها در یک خانه زندگی می کردند تکمیل می نمودند. وی همچنین دلایل عملکرد چندهمسری را چنین بر می شمارد:از دست دادن جوانی و پیری زود رس زنان نسبت به مردان در جوامع ابتدایی. عقیمی یا نازایی زن اول، روشی برای تولید ثروت و رفاه، روشی برای تأمین امنیت اجتماعی ، تمایل به داشتن تعداد زیاد فرزند، بیشتر بودن تعداد زنان نسبت به مردان، ممنوع بودن مقاربت در هنگام بارداری و شیردهی در زوج هایی که نیاز های مشروع جنسی دارند، بیماری زن اول، کاستن فشار کاری زن اول، مرگ و میر کودکان ، دلایل مذهبی و جانشینی برای طلاق (هیتچنز،۱۹۹۷ : ۱۷)
کلود ریویر درباره اهداف چند همسری چنین می نویسد: اهداف استراتژیک ازدواج های چندهمسری شامل هدف جمعیتی به منظور افزایش تعداد فرزندان، هدف اقتصادی ، هدف سیاسی، هدف دینی، هدف اجتماعی، و هدف روانی جسمانی است.(فکوهی؛ ۱۳۷۹ص۱۰۹)
البته نباید برتری وطولانی بودن قدرت جنسی مرد رانسبت به زنان نادیده گرفت؛چرا که مردان برخلاف زنان تاپایان عمر از توانایی تولید مثل برخوردارند.
سعیدی در این باره می نویسد: توانایی تولید نسل در مردان طولانی تر از زنان است. زنان معمولاً در سن ۵۰ سالگی یائسه می شوند اما مردها تا سال ها بعد حتی تا آخر عمر طبیعی خود تا ۱۰۰ سالگی نیز قدرت زاد و ولد دارند. می تواند دوره تولید نسل در مردان را حدود ۸۰ یعنی دو برابر زنان دانست و همین خصوصیت ذاتی به مردان اجازه می دهد که بتوانند با بیش از یک زن ازدواج کنند. (یزدان پناه،بهروز،فریدون،پوردانش و همکاران تعیین اولویت های پژوهشی حوزه،سلامت از طریق نیاز سنجی در استان کهگلویه و بویراحمد،ارمغان دانش، فصلنامه علمی دانشگاه علوم پزشکی یاسوج ۱۳۸۲،سال هشتم)
علاوه بر موارد بالا درباره علل چند همسری که در میان مردان قوم بلوچ خاش نیزدیده می شود موارد دیگری نیز است که به ذکر آنها می پردازیم.
در بررسی علل و عوامل چند همسری مردان بلوچ این شهرستان به دو دسته از عوامل بر می خوریم که یک دسته از این عللها جنبه مثبت دارند و دسته ای دیگر جنبه های منفی، لذا ابتدا به جنبه ی مثبت آن می پردازیم و در نهایت جنبه های منفی یا غیر مفید آن به طور کامل شرح داده خواهد شد .
۴-۲- علل و عوامل مفید و مثبت چند زنی
هرگاه اسم چند همسری به میان می آید همه بادیدی بد ومنفی به آن نگاه می کنند حال برای اینکه یکطرفه به قاضی نرفته باشیم فواید چندزنی رانیز بیان می کنیم . آقای حمید کریمی در کتاب حقوق زن ، تعدد زوجات را جزء حقوق زن می داند و برای تعدد زوجات ، علل و عوامل زیر را مطرح می کند:
عوامل جغرافیایی: بعضی از دانشمندان همچون منتسیکو و گوستاولوبون می گویند: علت چند زنی آب و هوای مشرق زمین، بلوغ و پیری زودرس زنان و مزاج گرم مردان آن دیار است که در پایان وی مدعی می شود که این علت عمومیت ندارد.
عادت ماهانه و عدم آمادگی برای مقاربت.
مسائل دوران زایمان و خستگی ناشی از آن و محدودیت باردار شدن و نیز محدودیت میل جنسی.
محدود بودن دوران فرزندزایی زن نسبت به مرد و میل مرد به داشتن فرزند بیشتر. (یائسگی یا نازایی زنان)
استفاده اقتصادی مرد از زن و فرزند.
علاقه مردان به کثرت فامیل و عشیره.
فزونی تعداد زنان بر مردان.
شهوت زودرس ، حس تنوع طلبی و قوت شهوت در بعضی از مردان.
مسافرت زن و مرد برای کار یا تحصیل و یا جدایی زن و شوهر.
وی در پایان بر گفته های استاد مطهری مبنی بر فزونی تعداد زنان نسبت به مردان تأکید و تعدد زوجات را جزء حقوق زنان می داند و مدعی است در جامعه ای که تعداد زنان آماده ازدواج زیاد است، قانون انحصار ازدواج تک همسری مخالف حقوق طبیعی زن است. در نتیجه تک همسری را خلاف حق طبیعی بشر (زن) می داند. (کریمی،۱۳۸۴، ۱۲۴-۱۲۲)
دکتر مطهری ضمن توضیح این مطالب در صفحات ۳۱۶- ۳۰۸ عوامل دیگری را نیز اضافه می کند از جمله نازا بودن زن یا یائسه شدن او و احتیاج مرد به فرزند یا نیازمندی قبیله یا کشور به کثرت نفوس و ارضاء جنسی . وی اذعان می دارد که امروزه به برکت سرشماری کشورها و ارائه آمار جمعیتی مشخص می شود که در بسیاری از کشور ها آمار جمعیتی فرزندان پسر بیشتر از دختران است. اما درصد زنان آماده به ازدواج بنا به دلایلی چون جنگ و کارهای سخت ، بیشتر از مردان است. وی میزان تلفات جنگ در عصر صنعت را صدها برابر عصرهای شکار و کشاورزی می داند و تلفاتی که در دو جنگ بر جنس مرد وارد شد را حدود هفتاد میلیون نفر میداند. غرق شدن ها ، سقوط ها، زیر آوار ماندن ها،تصادفات و … چون بر مرد بیشتر اتفاق می افتد و از همه مهم تر مقاومت بیشتر زنان در برابر بیماری ها را عاملی برای فزونی تعداد زنان آماده به ازدواج می داند. و مثالی از کشور آلمان بعد از جنگ جهانی می زند که به خاطر قانون تک همسری و سخت گیری کلیسا، زنان زیادی از حق ازدواج محروم و یا به فساد اخلاقی دچار شدند.(مطهری،۵۸، ۳۲۴- ۳۱۶)
۴-۳- چندهمسری عامل نجات تک همسری:
یکی دیگر از فواید چندهمسری ، آرامش و آسایش افراد تک همسر و آسوده زندگی کردن آنان است بطوریکه خانواده های تک همسر ما نسبت به خانواده های تک همسر غربی از آرامش روحی و روانی بیشتری برخوردارند. چرا که مردان ما در خانواده تک همسری همانند خانواده های غربی در دام زنان فاسد و معشوقه بازی نمی افتند. برای روشن تر شدن بحث، مطالبی از کتاب نظام حقوق زن در اسلام استاد مطهری به میان میاوریم. استاد در این زمینه می فرماید: تعجب می کنید اگر بگویم تعدد زوجات دردول مشرق زمین وکشورهای اسلامی مهم ترین عامل نجات تک همسری بوده.بلی مجاز بودن تعدد زوجات بزرگتریت عامل نجات تک همسری است. به این معنی که در شرایطی که موجبات تعدد زوجات پیدا می شود و عدد زنان نیازمند به ازدواج از مردان فزونی می گیرد، اگر حق تأهل این عده از زنان به رسمیت شناخته نشود و به مردانی که واجد شرایط اخلاقی مالی و جسمی هستند، اجازه چند همسری داده نشود، رفیق بازی و معشوقه گیری ریشه تک همسری واقعی را می خشکاند. (مطهری ۵۸ص۳۳۵)
راه حل مناسب برای افزایش تعداد زنان نیازمند به ازدواج به مردان در جامعه چیست؟
با توجه به آن همه توضیحاتی که درباره خانواده های چندهمسری و تک همسری داده شد و دلیل های مثبت و منفی فراوانی را بیان کردیم، حال این سؤال مطرح می شود که به واسطه ضرورت های اجتماعی مخصوصاً فزونی نسبت به زنان نیازمند به ازدواج نسبت به مردان نیازمند چه باید کرد؟
چرا که با این وضع تک همسری مطلق در خطر می افتد، با توجه به توضیحات دکتر مطهری برای ما دو راه حل بیشتر نمی ماند.
۱-راه حلی که جوامع اسلامی و مشرق زمین پیش رو گرفته و تعدد زوجات است. که در این جامعه فقط عده معدودی تقریباً ده درصد از مردان واجد شرایط به چند زنی رو می آورند و کانون خانواده های تک همسری نیز گرم و بدون شکل روحی روانی می ماند. و زنان نیازمند ازدواج از طریق همسر دوم شدن به حق مسلم و طبیعی خود می رسند و سرگرم خانه و زندگی و بچه های خود می شوند.
۲-اغفال مردان تک همسر دیگر راه حل دوم که اکثر کشور های غربی در پیش گرفته اند یعنی قانون تک همسری و پافشاری بر آن یا بعضی از مردان تحصیل کرده ما برآن تأکید می کنند.
به قول استاد شهید که می گوید: آیا این افراد که چشم ها را روی هم گذاشتند نمی دانند با شعار زنده باد تک همسری و مرگ بر چند همسری دردی دوا نمی شود. آیا اینها نمی دانند که تعداد زوجات جزء حقوق زن است نه حقوق مرد و ربطی به حقوق مقابل زن و مرد ندارد.(مطهری،۵۸،۳۳۸)
آیا کشورهای غربی که راه حل مناسبی برای فزونی تعداد زنان نیازمند به ازدواج در پیش گرفته اند؟ مسلماً خیر. چرا که اولاً باعث شده اندکه گروهی از زنان از حق طبیعی و مسلم خوددور بمانند. ثانیاً کانون خانواده های تک همسری را به لرزش در آورده اند بطوری که زنان بدون شوهر از طریق اغفال و اغوای مردان همسر دار و معشوقه بازی کانون خانواده ها را متزلزل کرده اند. ثالثاً باعث ایجاد بی بند و باری و فساد اخلاقی در جامعه شده اند و در نهایت مدعیان خانواده های تک همسری و مخالف تعدد زوجات کارشان به جایی رسیده که بعلت بی بند و باری فراوان جنسی در جامعه دیگر مردان از زنان خسته شده اند و به دنبال مردان دیگر و همجنس بازی راه افتاده اند.
۴-۴- چند همسری حقی برای زنان:
بد نیست حق زن در چند همسری را از دیدگاه شهید بزرگوار مطهری بیان کنیم و ببینیم شهید مطهری چه نظری در این باره دارد. شهید بزرگوار بعلت فزونی تعداد زنان آماده ازدواج نسبت به مردان، چند همسری را حقی برای طبقه زن می داند و برای مردان و زنان متاهل وظیفه می داند و اذعان می دارد که اعلامیه جهانی حقوق بشر دارای مشکل بزرگی است چرا که در آن به تمام حقوق انسانی از جمله آزادی امنیت و … برای هر نژاد و مذهب و قومی قائل شده اما به حق تاهل توجهی نکرده است و معتقد است هر کسی علاوه بر تمام حقوق مشروع ، حق داشتن زن یا شوهر و یا فرزند را دارد و آن را از اصیل ترین حقوق بشری می داند و از آنجاییکه تعداد زنان بیشتر است و تعداد مردان کمتر، حال اگر زنی قصد ازدواج داشته باشد و قوانین دست و پا گیر مثلاً قوانین آلمان انگلیس و سایر کشورهای غربی جلوی چند زنی را بگیرد تکلیف این زن چیست؟ آیا تعداد بیشماری از زنان از حق طبیعی خود محروم نمی مانند و از زنان مسلمان روشن بین حتی خواسته است که به نام حمایت از حقوق زنان و حمایت از اخلاق و حمایت از نسل بشر به کمیسیون حقوق بشر در سازمان ملل پیشنهاد بدهند تا تعداد زوجات را به همان شرایطی که اسلام گفته بعنوان حقی از حقوق بشر به رسمیت بشناسد. شهید بزرگوار نظریه و راه حلی را که راسل برای حمایت از زنان بدون شوهر در انگلستان مطرح می کندمبنی بر اجازه به آنها تا برای داشتن فرزند به شکار مردان بپردازند را مطرح می کند و آن را با راه حل اسلامی مقایسه میکند و در پایان از گزارشی که در ۱۶ دسامبر توسط خبرگزاری فرانسه منتشر شد مبنی بر اینکه از هر ده هزار نوزادی که در لندن بدنیا می آیند یک نفر آنها غیر مشروع است سخن می آورد و از کشور های غربی که مخالف قانون چند همسری هستند انتقاد می کند و می گوید شما قانون همجنس بازی را در کشور های خود به تصویب می رسانید اما از حق طبیعی زنان آماده ازدواج چشم پوشی می کنید و مردان را روز به روز از زنان دورتر و حقوق طبیعی زنان را پایمال می کنید.(مطهری،۱۳۵۸،۲۳۰تا۳۳۶)
حال با توجه به احکام اسلامی و توضیحاتی که مفسرانی چون شهید مطهری و سایر روشنفکران مطرح کردند معلوم می شود که چند همسری را می توان حقی برای زنان دانست و نه ظلم بر آنها. با این وجود بنده حقیر تمام زوایای این موضوع را بررسی و جنبه های مثبت و منفی آن را بیان می کنم و تفسیر و تبیین بیشتر آن با خوانندگان محترم.
آقای محمد جعفری در پایان نامه خود تحت عنوان چند همسری از نظر اسلام، موارد زیر را از فواید چند زنی بیان می کند. ۱-ملحق شدن عده کثیری از زنان به دایره ازدواج و زناشوئی وی معتقد است که زنان بی سرپرست و یا مطلقه و یا ازدواج نکرده از این طریق می توانند به ارضای صحیح و قانونی جنسی خود بپردازند.
۲-منافع اقتصادی چند زنی: چند زنی را وسیله ای برای هدر رفتن ثروت مرد از طریق پرداختن به عیش و نوش نا مشروع می داند. اما در میان مردان بلوچ شهر خاش از آنجاییکه جامعه آنها عشایری است داشتن زنان بیشتر فعالیت اقتصادی بیشتری درزمینه کشاورزی و باغداری و تولید و پرورش دام و فرآورده های دامی محسوب می شود.
۳-اصلاح جامعه از طریق تعدد زوجات: وی مدعی است که زنان بدون شوهر ممکن است بر اثر حسادت حریم امن خانواده ها را در هم بشکنند. در صورت ازدواج آنها با مردان دیگر آنها به تربیت فرزندان و پرداختن به امو خانواده مشغول می شوند.(محمد جعفری،پایان نامه ارشد،چندهمسری ازنظر اسلام،زمستان ۷۳)
البته باید گفت اکثر جامعه شناسان ومردم شناسان مانند مورگان، دورکهیم،وبرو…بهترین نوع خانواده راتک همسری می داننداز نظر دورکهیم آخرین وبهترین نوع خانواده در جهان تک همسری است و ناشی از فرایند تطور مبتنی بر انقباض تدریجی به صور گوناگون از نظر حجم و ابعاد – وضایف و کارکرد – تعیم بخش – جبرگرایی و پذیرش تطور خطی است . کلودلوی اشتروس از مشهورترین محققان جهان در زمینه خانواده و خویشاوندی است که مهمترین دستاورد او در جامعه شناسی خانواده تتبع ژرف وی در زمینه منبع زنای با محارم اسات و آن را نخستین گام انسان درراه فرهنگی شدن و آمیختن سائقه های طبیعی با قواعد فرهنگی می داند ( ساروخانی ؛۱۳۸۲:-۱۵۶-۱۵۵)
۴-۵- علل مثبت چندزنی مردان بلوچ شهرستان خاش
-تحکیم روابط بین قبایل دیگر
-دوستی باسایر طایفه ها
-جلوگیری ازجنگ وخونریزی
-اتحاد واعتماد باسایرقبایل
تحکیم روابط و ارتباطات قومی و قبیله ای :
معمولا برای ایجادرابطه دوستی و خویشاوندی و محکم شدن روابط بین قبیله ها سران قبایل از طوایف و قبیله های دیگر زن می گیرند یا خواهر و دختران خود را به سران طوایف دیگر یا بزرگانشان می دهند که این رسم در اکثر طوایف این شهرستان دیده می شود و دلایل آن نیز مبرم و آشکار است که می توان به تحکیم روابط بین این قبیله ها اشاره کرد و برای جلوگیری از جنگهای طایفه ای و خون وخونریزی و ایجاد رابطه دوستی از طریق فامیل شدن طوایف با همدیگر است به طوری که به عنوان مثال مادرسردار طایفه گمشادزهی تاج محمد گمشادزهی ازطایفه ریگی وازنزدیکان سرداربشیراحمدریگی است و در حال حاضر رابطه آنها با همدیگربسیار خوب و صمیمانه است .
نفوذ سران قبایل در میان اقوام کوچکتر :
یکی دیگر از علل چند زنی مردان بلوچ وبخصوص سران طوایف در میان طایفه های کوچکتراست یعنی از طریق داماد آن طوایف شدن سعی دارند هم پیمانان بیشتری برای خود بدست بیاورند تا در هنگام ائتلافات و یا درگیری ها افرادی جدای از طوایف خود و به عنوان هم پیمان داشته باشند .
جوانمردی و حمایت از زنان بی سرپرست فامیل: