از دیدگاه مسوولان هزینه کردن برای این میدان توجیه اقتصادی ندارد و با توجه به این که هزینه‌های تولید برای کلیه میادین نفتی یکسان است، تصمیم گرفته شده به جای سرمایه گذاری در این میدان در سایر میادین مشترک، مثل هنگام، فروزان و سلمان که تولید آنها بیشتر از میدان نصرت است، سرمایه گذاری شود.^[۲۱۷] تولید میدان نفتی نصرت هم اکنون کمتر از هزار بشکه در روز است و به همین دلیل از اولویت خارج شده است. اما همین میزان تولید محدود، هزینه حفر چندین چاه در میادین مشترک دیگر را تامین کرده است. با این وجود آنچه در مورد این میدان مشترک نفتی با امارات قابل توجه به نظر می‌رسد، بلایی است که توسط امارات بر سر میدان نصرت آمده و برداشت از آن را غیراقتصادی کرد چرا که بیم آن می‌رود این اتفاق در مورد سایر میادین مشترک ایران نیز تکرار شود و آنگاه آنچه برای ایران می‌ماند، باز هم حسرت فرصتهای از دست رفته خواهد بود.

در کل می توان گفت، میدان مبارک مشترک بین ایران امارات متحده عربی(شارجه) دارای ۶/۱۴ میلیارد مترمکعب گاز است، ناحیه سیری میدانهای نصرت و مبارک را در بر می گیرد که هر دو میدان با امارات مشترک است. میدان نصرت که در امارات با نام فاتح شناخته می شود توسط دو کشور و به صورت جداگانه مورد بهره برداری قرار گرفته است که بنا بر اعلام منابع آگاه ایران سهم ناچیزی از این میدان برداشت می کند.^[۲۱۸]
این در حالی است که بر اساس توافق صورت گرفته بین ایران و امارات میدان مبارک به صورت یکجانبه از سوی امارات و شرکت نفت الهلال  مورد بهره برداری قرار گرفته و این کشور عربی متعهد شده بر اساس میزان برداشت خود ۵۰ درصد را به ایران اختصاص دهد.

بند پنجم: میدان هنــــگام - عمان

میدان هنگام تنها میدان مشترک ایران با کشور عمان می باشد که در گذشته به نام (HE-E1) مشهور بوده است. این میدان در مرز بین‌المللی آب‌های ایران و عمان و در فاصله تقریبی ۴۵کیلومتری جزیره قشم قرار دارد. این میدان توسط شرکت سوفیران در سال ۱۳۵۴ کشف گردید. گاز درجایی برابر با حجم ۴/٢٢ میلیارد متر مکعب در سازندهای ایلام و سروک در این میدان وجود دارد. با گذشت یک سال از آغاز تولید نفت از میدان هنگام توسط کشور عمان و برداشت بیش از سه میلیون بشکه ای نفت از این میدان مشترک، طرح تولید ایران، هنوز به نتیجه نرسیده است.
میدان مشترک هنگام در سال ۱۹۷۵ با حفر یک حلقه چاه در خلیج فارس کشف و به دنبال آن در سال ۲۰۰۶ میلادی با حفر دومین چاه و انجام مطالعات مخزن مشخص شد میزان نفت درجای این میدان بیش از ۷۰۰ میلیون بشکه و گاز درجای آن، حدود دو تریلیون فوت مکعب است. در همین حال عمان با مشارکت یک شرکت انگلیسی، تولید نفت خام از این میدان مشترک را از اسفند ماه سال گذشته و با ساخت یک خط لوله به طول ۲۵ کیلومتر از بخش مشترک میدان هنگام- البخاء و استفاده از تاسیسات موجود در راس الخیمه امارات با ظرفیت ۱۰ هزار بشکه نفت در روز آغاز کرد.
از سوی دیگر بیش از ۸۰ درصد میدان هنگام در آب های ایران قرار گرفته که بر این اساس کشورمان باید متناسب با سهم خود بیش از ۱۴ میلیون بشکه نفت از این میدان مشترک برداشت می کرد که هم اکنون سهم برداشت نفت ایران از این میدان ۴۰۰۰ بشکه در روز ، از ۳ ماه قبل است. عمان در حالی از اسفندماه ۱۳۸۷ با سرمایه گذاری حدود ۲۵۰ میلیون دلاری موفق به تولید نفت در میدان مشترک هنگام شده که هزینه های توسعه این میدان مشترک نفت، از مرز ۷۰۰ میلیون دلار گذشته است.^[۲۱۹]
با توجه به این که سیاست “مشارکت به جای رقابت” از سوی شرکت ملی نفت ایران برای تولید نفت و گاز از میادین مشترک مطرح شده است، مذاکرات متعددی با عمان برای توسعه مشترک میدان هنگام آغاز شد، که در مجموع این مذاکرات ۱۳ سال به طول انجامید.
اما در نهایت این مذاکرات به برداشت مشارکتی منجر نشد، چرا که عمانی‌ها از آذر سال ۱۳۸۶ در پی اقدامی یک جانبه و به صورت مشارکت در تولید با شرکت انگلیسی اینداگو، توسعه این میدان نفتی را آغاز کردند.
در این رابطه طرف عمانی با ساخت یک خط لوله به طول ۲۵کیلومتر از بخش مشترک میدان هنگام – البخاء و استفاده از تاسیسات موجود در راس‌الخیمه امارات، تولید روزانه خود را از میدان هنگام با حجم ۱۰هزار بشکه آغاز کرد.
البته درحال حاضر تولید نفت از این میدان توسط ایران حدود ۱۶ هزار بشکه در روز است که با تکمیل فاز دوم طرح توسعه این میدان مشترک تولید نفت خام آن به ۳۶هزار بشکه در روز افزایش می‌یابد. البته طبق برنامه قرار است تا پایان امسال تولید نفت خام از میدان هنگام به ۲۰تا ۲۵هزار بشکه در روز برسد.
براساس بررسی‌ های انجام شده، تولید نفت به میزان ۱۶هزار بشکه در روز تا پنج سال ثابت خواهد بود و سپس تا افق ۲۵ساله کاهش می‌یابد تا به روزانه ۵ هزار بشکه برسد، ولی در بخش گاز همراه درپنج سال اول ۴۰میلیون فوت مکعب است که در افق ۲۵ساله به تدریج به ۸۰میلیون فوت مکعب در روز افزایش پیدا می‌کند.
گاز تولیدی این میدان نیز با خط لوله‌ای دریایی به طول ۴۰کیلومتر به جزیره قشم و نفت تولیدی آن نیز به تاسیسات تفکیک‌گر این جزیره انتقال پیدا می‌کند و بعد از آن نفت تفکیک شده با خط لوله‌ای به طول ۱۱۲کیلومتر به منطقه سیری منتقل می‌شود.
البته قرار است با ساخت خط لوله‌ای جدید به طول ۷۵ کیلومتر، نفت تولید این میدان به صورت مستقیم از محل تولید به پالایشگاه بندرعباس منتقل شود تا این شیوه جایگزین تامین خوراک مورد نیاز این پالایشگاه از طریق کشتی شود و هزینه‌های حمل‌و‌نقل را کاهش دهد.^[۲۲۰]
علاوه بر این یکی دیگر از دلایل انتقال نفت میدان هنگام به پالایشگاه بندر عباس این است که گفته می‌شود نفت این میدان، بهترین نوع نفت در خاورمیانه است و می‌توان از آن بنزین بسیار مرغوب و در حجم بالا تولید کرد.

بند ششم: میادین گازی فرزاد B ، A- عربستان سعودی

میادین گازی فرزاد A و B، در زمره میادین کوچک گازی جزیره فارسی بلوک اکتشافی فارسی ایرانی هستند، روند ساختمان این دو میدان گازی به گونه‌ای است که بخش اعظم میدان گازی فرزاد A در عربستان به شکل شمال‌شرقی، جنوب‌غربی و بخش اعظم میدان گازی فرزاد B در ایران شمال‌غربی، جنوب شرقی قرار داده است. در میدان گازی فرزاد B دو چاه حفاری شده است، این میدان با ذخیره در جای حدود ۵/۱۲ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی در آبهای ایران قرار دارد، بخش خارجی میدان فرزاد A در عربستان با نام میدان حصبه معروف است.^[۲۲۱]
به زودی قرارداد توسعه مشترک ۲ میدان نفت و گاز در خلیج فارس با عربستان امضا می شود، اظهار کرده است: به تازگی قرارداد دو جانبه‌ای با عربستان برای توسعه میدان فرزاد A امضا شده است و به زودی قرارداد توسعه میادین فرزاد B و آرش هم امضا می‌شود.^[۲۲۲]
این توافق جدید نفتی تهران- ریاض در خلیج فارس در حالی مراحل نهایی خود را پشت سر می‌گذارد که شرکت ملی نفت ایران به منظور توسعه میادین مشترک نفت و گاز، اجرای سیاست “مشارکت به جای رقابت"(Unitization) با کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس را در دستور کار قرار داده است.
البته اجرای این طرح جدید برای توسعه میادین مشترک نفت و گاز ایران با کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس تاکنون جواب نداده است زیرا در طرح توسعه مشترک میدان نفتی هنگام، طرف عمانی بر خلاف جریان مذاکرات با ایران توسعه این میدان مرزی را با مشارکت امارات آغاز کرد.

بند هفتم: میدان گازی آرش - کویت

این میدان مشترک در بین ایران و کویت در سال ۱۳۷۹ کشف گردید. میدان نفتی و گازی آرش با نفت خام درجای اولیه ۴۵٧ میلیون بشکه در سازند گدوان و گاز درجای اولیه ۵/۲۲ میلیارد متر مکعب و ۶/٨٣ میلیون بشکه میعانات گازی در سازند فهلیان است. به نظر می رسد بخش هایی از این میدان در آبهای عربستان مشترک است.^[۲۲۳] میدان گازی آرش در عربستان و کویت با نام الدوره شناخته می‌شود. این میدان بهر‌ه‌مند از ۱۳ تریلیون فوت مکعب ذخیره گازی است.
این میدان در جنوب غربی جزیره خارگ و بین مرزهای سه کشور ایران، کویت و عربستان قرار گرفته است.
تاکنون بنا به دلایل متعدد، بهره‌برداری از این میدان به تاخیر افتاده است. شروع اختلافات از جایی شروع شد که کویت مدعی شد ذخایر گاز منطقه‌ای که ایران برای حفاری انتخاب کرده، با یکی از میادین این کشور به‌نام “الدوره” مشترک است و با تهدید به شکایت از ایران به نهادهای بین‌المللی، ایران را به متوقف کردن ادامه فعالیت‌های خود در این میدان مجبور کرد.
بعد از قبول مشترک بودن این میدان بین دو کشور ایران و کویت، تعیین میزان سهم دو کشور مورد بحث واقع شد. طرف ایرانی معتقد بود که نیمی از میدان آرش متعلق به ایران است، در حالی که طرف کویتی مدعی مالکیت بیش از ۵۰ درصدی از این میدان است.
از سوی دیگر علاوه بر اضافه شدن کشور مدعی عربستان به جمع صاحبان میدان آرش، اختلاف کویت و عربستان بر سر مسیر خط لوله انتقال گاز تولیدی از این میدان گازی نیز از دیگر دلایل عقب افتادن اجرایی شدن این پروژه شد. البته ریاض و کویت در سال ۲۰۰۰ به توافقی دو جانبه در باره مرز آبی میان دو کشور دست یافتند.^[۲۲۴]
با وجود این مذاکرات ایران و کویت برای تعیین خط مرزی از سال ۱۳۸۲ توسط کمیته مشترکی در وزارت امور خارجه و شرکت ملی نفت ایران با مسوولان کویت اغاز شده است و پس از ۱۰ سال همچنان ادامه دارد.
در حالی ایران متهم به اجرای یکطرفه توسعه میدان آرش از سوی مسوولان کویتی شده است که محمود زیرک‌چیان زاده - مدیر عامل شرکت نفت فلات قاره ایران، پیش از این اعلام کرده بود که کشور کویت‌ عملیات توسعه خود را در این میدان آغاز کرده است.^[۲۲۵]
از سوی دیگر با وجود این که در میدان‌های مشترک قانون نوشته‌ای وجود ندارد که طرفین با اجازه یکدیگر کار توسعه را آغاز کنند - مانند پارس جنوبی که قطر برداشت گاز را چند سال زودتر از ایران آغاز کرد - در ابتدای دهه ۸۰ ایران اقدام به حفر چند چاه اکتشافی در این میدان گازی کرده بود، اما با این وجود توسعه آن را تا هنگامی‌ که خط مرزی با کشورهای مشترک در این میدان تعیین شود، به تعویق انداخت.
ضمن این که مدیران نفتی ایران بارها اعلام کرده‌اند که ایران علاقه‌مند است که توسعه میدان مشترک گازی آرش با همکاری دو کشور کویت و عربستان صورت گیرد، چرا که با فعالیت‌های مشترک سه کشور در زمینه‌های اپراتور، سرمایه‌گذاری و مدیریت می‌توان هزینه‌ها را کاهش داد.
در مقابل همکاری ایران در این موضوع، این شرکت نفت کویت (KPC) بود که در سال ۱۳۸۶ اعلام کرد که باید قرارداد امضا شده با عربستان سعودی درخصوص میدان گازی آرش فورا اجرا شود، چراکه کویت به شدت به منابع گازی احتیاج دارد.^[۲۲۶]
به گزارش ایسنا، تجربه ثابت کرده است که عرب‌ها شریکان قابل اعتمادی در زمینه همکاری در برداشت از میدان مشترک نیستند و بهترین نمونه آن نیز میدان مشترک هنگام است. میدانی که قرار بود توسعه آن به صورت هماهنگ توسط ایران و عمان صورت گیرد، اما زمانی که ایران‌ها مشغول مذاکره با عربها برای توسعه مشترک این میدان بود، این کشور عربی در یک حرکت غافلگیرانه برداشت خود را از این میدان آغاز کرد.
با این شرایط به نظر می‌رسد که توسعه میدان آرش پشت چم و خم‌های مذاکراتی میان سه کشور گیر کرده است. طولانی شدن این مذاکرات و در نتیجه توسعه میدان به طور حتم به نفع هیچ کدام از این کشورها به‌ویژه کویت با توجه به کمبود گاز آن نیست. تعیین مرز آبی و توافق بر سر جزئیات مربوط به تولید گاز موضوع چندان غیر قابل حلی نیست که کویتی‌ها توسعه میدان را معطل آن کرده‌اند.^[۲۲۷]
در حالی دو کشور عربستان و کویت بر سر بهره‌برداری مساوی از ذخایر گازی این میدان به توافق رسیده‌اند که ایران و کویت از سال ۲۰۰۰ در این زمینه وارد مذاکره شده‌ بودند اما به دلیل عدم حصول توافق فی‌مابین تا کنون نتیجه‌ای حاصل نشده است.
در سال ۲۰۰۱، کشور کویت مانع از عملیات اکتشاف و حفر چاه از سوی ایران در آب های این میدان شد و ایران نیز با اعلام اعتراض به کویت عملیات اکتشاف از این میدان را متوقف کرد و از آن زمان مذاکره در خصوص این میدان نفتی بین ایران و کویت در حال انجام است. بر این اساس، شرکت عملیات مشترک خفجی که با سرمایه‌گذاری مشترک آرامکوی عربستان و شرکت نفت خلیج کویت تأسیس شده است به زودی حفاری‌های جدیدی را در میدان فراساحلی الدوره به منظور بهره‌برداری بهینه از میدان گازی آرش، آغاز خواهد کرد.^[۲۲۸]
با وجود اینکه ایران معتقد است نیمی از این میدان متعلق به کشورمان است، مقامات کویتی سهم خود را بیش از سهم ایران می دانند.

گفتار دوم: ایران و بهره برداری از میادین مشترک

بی شک دستیابی به سهم عادلانه از این میادین منوط به سرمایه گذاری بیشتر در میان مدت و به کارگیری روش علمی صحیح علمی در تولید خواهد بود. عدم بهره برداری بهینه از مخازن مشترک به علت نداشتن اطلاعات کامل مخزن و عدم آگاهی و به کارگیری مدیریت صحیحی مخازن می تواند منجر به کاهش تولید و مسدود شدن مخزن شده و منافع طرفین را تحت شعاع خود قرار دهد.
از میادین مشترک گازی ایران چهار مورد در حال بهره برداری و سه میدان در مراحل قبل از تولید مانند اکتشاف، مذاکره و عملیات حفاری اکتشافی قرار دارد. در اکثر میادین مشترک گاز طرف مقابل به بهره برداری مشغول بوده و هرگونه تعلل و کوتاهی در برنامه ریزی در دنبال کردن بهره برداری صورت گرفته و مشکلات و موانع موجود با درایت حل و فصل و راهکارهای مناسب جهت رفع موانع اتخاذ گردد.

بند اول: الگوی حقوقی بهره برداری از میادین مشترک گازی ایران

الف: موافقت نامه های تحدید حدود ایران

در حالی که فلات قاره در کل جهان دارای مساحتی برابر با ۱۵ میلیون کیلومتر مربع است، خلیج فارس با دارا بودن ۶۰ درصد، دریای شمال ۱۰ درصد و مکزیک ۹ درصد منابع و مخازن هیدروکربوری فلات قاره به ترتیب در جایگاه اول تا سوم قرار دارند.^[۲۲۹] در این مورد تحدید حدود میان کشورهای های که فلات قاره آنها در محاورت یکدیگر قرار دارد و از سوی دیگر میزبان منابع ترزشمند هیدروکربنی است اهمیت دو چندانی می یابد.
موافقت نامه هایی میان ایران از یک سو و کشورهای قطر، امارات متحده عربی، کویت، عمان و عربستان سعودی از سوی دیگر، به صورت جداگانه منعقد شده است که متن چهار توافقنامه های منعقده میان ایران و قطر، امارات متحده عربی، عمان و بحرین یکسان است و تنها در ماده ۱ ناظر بر تعیین مرزهای فلات قاره با یکدیگر تفاوت دارند.
به همین علت بررسی موافقت نامه ی تحدید حدود فلات قاره میان ایران و قطر می تواند تا حد مناسبی نمایانگر مکانیزم حقوقی برداشت از مخازن مشترک گاز ایران باشد. به خصوص که بزرگترین مخزن مشترک گاز ایران و جهان میان این دو کشور قرار گرفته است.
در تمامی این توافقات تحدید حدود فلات قاره براساس خط منصف مورد توافق طرفین قرار گرفته است. کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریاها نیز مرز فلات قاره در دریای بسته و نیمه بسته را بر طبق توافق طرفین و براساس خط منصف تعیین کرده و با صراحت مقرر داشته است که:
” در صورت عدم توافق، چنانچه فوق العاده مستلزم ترسیم خط مرزی به نحو دیگری نباشد، مرز فلات قاره به وسیله اعمال خط منصف معین می شود.”^[۲۳۰]
قانون مربوط به ” اکتشاف و بهره برداری از منابع طبیعی فلات قاره ایران” که در تاریخ ۲۸/۳/۱۳۳۴ به تصویب مجلس شورای ملی ایران رسیده است، به صراحت در ماده ی ۳ خود اعلام می دارد:
” در صورتی که فلات قاره تا سواحل کشور دیگری بسط داشته باشد یا با کشور همجوار مشترک باشد، در صورت بروز اختلاف نسبت به حدود فلات قاره ی ایران، اختلاف مزبور براساس انصاف حل خواهد شد و دولت برای حل این قبیل اختلافات احتمالی از طریق سیاسی، اقدامات لازمه را خواهد کرد.”
البته اشاره به حل اختلافات پیش آمده براساس اصل انصاف، مبتنی بر قانون “اصلاح قانون تعیین حدود آب های ساحلی و منطقه ی نظارت ایران” است، که در تیرماه سال ۱۳۱۳ به تصویب رسیده است. مطابق ماده ۴ این قانون: