۲-۱۸- خودشکوفایی
یکی از ویژگی های که برای رسیدن به هوش هیجانی تسهیل میکند تلاش فرد برای رسیدن به خودشکوفایی می باشد در آغاز ما نیاز داریم موهبتها و توانایی های وجودی خویش را شناسایی کنیم و در مسیر تلاش برای حداکثر رسانیدن این توانایی ها به خودشکوفایی و هوش برتر نایل آییم. موارد نامبرده تنها چند مورد مورد مهم از ویژگی های بهره مندی از سلامت روانی است که موضوعاتی چون عزت نفس سالم ارتباطات انسانی معنادار و …را نیز در بر دارد.

۲-۱۹- موفقیت تحصیلی
نظام آموزش امروزه مبتنی بر نمرات هوش دانش آموزان از کودکستان تا دانشگاه است. طرفداران این دیدگاه سنتی میکوشند که چنین آزمون هایی برای ارزیابی توانایی دانش آموزان ناقص اند. اخیراً یک دیدگاه جدید درباره یادگیری و هوش مربیان مدرسه و برنامه ریزان را بر آن داشته تا در روش های آموزشی تجدید نظر کنند که همان نظریه هوش چند وجهی است .
آموزش مهارت های هیجانی و اجتماعی در مدرسه بسیار مهم است و می تواند هم در درازمدت و هم در کوتاه مدت ضامن موفقیت افراد باشد. الیاس و همکارانش (۱۹۹۷) در پی انجام مطالعاتی در یافتند که مهارت های هیجانی می توانند تاثیرات دراز مدتی بر موفقیت تحصیلی داشته باشند.
ریچردسون^[۳۲] و ایوار^[۳۳](۱۹۹۷به نقل از سامرا۲۰۰۰) برخی از روش های آموزشی بسندگی و کفایت هیجانی و اجتماعی را در جامعه چند نفری فرهنگی شرح دادند هدف آنها کمک به دانش آموزان برای ارتباط بهتر با یکدیگر بود. آنها دریافتند که پس از آموزش مهارت های درون فردی و بین فردی سطح عملکرد آنها بطور معنا داری بهبود یافت.
پول در مقاله ای (۱۹۹۷) بیان کردکه بهداشت روانی هیجانی عامل پیش بینی کننده ای برای موفقیت تحصیلی وشغلی است. وی با انجام مطالعه برروی ۲۷ نفر از دانش آموزان میانگین نمرات تحصیلی دانش آموزان دارای هوش هیجانی بالاتر از هوش دانش آموزان دارای هوش هیجانی پائین تر بطور معنادار بوده است. گانکولیس و پیترسن (۱۹۹۸) به نقل از سامرا ۲۰۰۰ با انجام مطالعاتی بر روی ۱۷۵دانش آموز دبیرستان با بهره گرفتن از هوش هیجانی بار-آن دریافت که دانش آموزان دارای هوش هیجانی بالاتر در مدرسه- خانه و رابطه با دوستان و محیط کار نسبت به دانش آموزان دارای هوش هیجانی پائین تر کمتر شکست را تجربه می کنند. سوارت^[۳۴] (۱۹۹۶ به نقل از بار-آن ۱۹۹۹، ۱۹۷) با استفاده با پرسشنامه هوش هیجانی بار-آن بر روی ۴۴۸ دانشجوی سال اول دانشگاه پروتوریا به مطالعه توان هوش هیجانی در پیش بینی موفقیت تحصیلی پرداخت وی بر اساس انحراف یک استاندارد از میانگین نمرات در امتحانات دانشجویان را به دو قسمت مساوی تقسیم کرد دانشجویان ناموفق به لحاظ تحصیلی(یعنی آنهای که یک انحراف استاندارد پائین تر از میانگین بودند) و دانشجویان موفق(آنهایی که انحراف استاندارد بالاتر از میانگین بودند) پس آنها را براساس نمرات هوش هیجانی بار-آن طبقه بندی کرد. نتایج حاصله نشان داد که بین دو گروه تفاوت معنی داری وجود دارد.
کسانی که به لحاظ تحصیلی موفق بودند از گروه دیگر در نمره هوش هیجانی نمره بالاتری کسب کردند، نتایج نشان داد هوش هیجانی می تواند موفقیت تحصیلی را پیش بینی کند. جمیز کرستید (۱۹۹۹) با بهره گرفتن از ۲۳۵ دانشجوی سال اول با بهره گیری از پرسشنامه هوش هیجانی بار-آن مطالعه همبستگی هوش هیجانی و موفقیت تحصیلی پرداخت. نتایج حاصله نشان داد که همبستگی پائین بین هوش هیجانی و موفقیت وجود دارد. این یافته در مورد هوش عمومی و موفقیت تحصیلی صادق نیست و هوش عمومی همبستگی بالایی با موفقیت تحصیلی نشان داد. همچنین نتایج این مطالعه بین این امر بوده که هوش هیجانی می تواند ۵ تا۱۰% واریانس شاخص موفقیت تحصیلی باشد. بار-آن( ۱۹۹۸) جهت بررسی نقش هوش هیجانی بر موفقیت تحصیلی ۴۷ دانش آموز دارای معدل الف که هوش بهره آنها ۱۳۰ مطابق با آزمون وکسلر داشتند را مورد مطالعه قرار داد. نتایج نشان می دهد که میانگین بهره هیجانی آنها برابر با ۱۱۲ بوده بیانگر توانایی بالای این افراد در بر آوردن استرس های محیط و کنار آمدن با فشارهای روزمره بود.
۲-۲۰- پیشرفت تحصیلی
پیشرفت تحصیلی به عنوان یکی از ابعاد پیشرفت در نظام آموزش وپرورش است. که به معنی موفقیت دانش آموزان در گذراندن دروس یک پایه تحصیلی مشخص و یا موفقیت در امر یادگیری مطالب درسی می باشد و مخالف آن، افت تحصیلی است که از معضلات و مشکلات نظام آموزشی می باشد و به صورت های مختلف، مثل عدم موفقیت دانش آموزان در دستیابی به اهداف مقاطع تحصیلی مربوطه و یا مردودی و یا تکرار واحدهای درسی مربوطه و ترک تحصیل زودرس و بلاتکلیفی خود را نشان می دهد (شلویری ۱۳۷۷به نقل از حیدری ۱۳۹۰، ۲۱۱-۱۸۵).
پیشرفت تحصیلی دانش آموزان یکی ازشاخص های مهم در ارزشیابی آموزش وپرورش است وتمام کوشش ها در این نظام در واقع تلاش برای جامعه عمل پوشاندن بدین امرتلقی می شود.
به طوراعم کل جامعه وبه طور اخص نظام آموزش وپرورش نسبت به سرنوشت کودکان، رشد و تکامل موفقیت آمیز آنان جایگاه آنهادرجامعه علاقه مندونگران است وانتظار دارد دانش اموزان درجوانب گوناگون، اعم ازابعاد شناختی وکسب مهارت وتوانایی ها و نیز در ابعاد عاطفی وشخصیتی، آنچنان که بایدپیشرفت وتعالی یابند(پورشافعی ۱۳۷۰، ۱۵۳).
پیشرفت تحصیلی را می توان چنین تعریف کرد: پیشرفت تحصیلی، موفقیت دانش آموزان است در یکیا چند موضوع درسی مثل درک و فهم، خواندن یا حساب کردن، که چنین پیشرفت هایی بوسیله آزمون های میزان شده تحصیلی اندازه گیری می شود( ماهر ۱۳۶۹، ۲۰۹-۱۹۷).
ویا میزان یادگیری آموزشگاهی به صورتی که توسط آزمون های مختلف دروس مانند ریاضی و دیکته سنجیده شود( سیف ۱۳۷۶، ۳۶).
۲-۲۱- پیشینه تحقیق
۲-۲۱-۱ پژوهش های خارج از کشور
گلمن(۱۹۹۹) معتقد است هوش شناختی ۲۰% پیشرفت تحصیلی را پیش بینی می کند ومابقی این درصد به وسیله هوش هیجانی واجتماعی قابل توجیه است. سالووی و مایر (۱۹۹۹) در پژوهشی بدست آوردند که هوش هیجانی با سلامت روان در ارتباط است آنها در پژوهش خود نشان داند افراد دارای هوش هیجانی بالا توانایی بهتر برای مقابله با استرس ها دارند. افراد با هوش هیجانی پایین، زمانی که تحت استرس قرار می گیرند، احتمال بیشتری دارد که دچار بیماری شوند. بار-آن (۲۰۰۰) در تحقیقی تحت عنوان هوش هیجانی وخود شکوفایی به این نتیجه رسید که هوش هیجانی با توانایی تحقق بخشیدن به استعدادها و مهارت ها ارتباط بالایی دارد. بار-آن در پژوهش خود به این نتیجه رسید که هوش هیجانی واجتماعی شامل توانایی های در هم تنیده شخصی هیجانی واجتماعی است که مجموع توانایی شخصی را برای انطباق موثر وفعال با فشارها روزمره تحت تاثیر قرار می دهد. اسکاتی^[۳۵] و همکاران (۲۰۰۱) در تحقیق خود نشان دادند که هوش هیجانی بالا در درک و فهم بهتر و مدیریت هیجان ها از گسترش حالت های هیجانی ناسازگار که با اختلالات خلقی و اضطراری رابطه دارند، پیشگیری می کند. پژوهش واتنرز و مکنولی^[۳۶](۲۰۰۵) حاکی از اثرات مثبت برنامه های آموزشی مهارت های هیجانی اجتماعی بر روی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بوده است. همچنین تحقیق اینگلبرگ^[۳۷](۲۰۰۴) نشانگر ارتباط میان هوش هیجانی و سازگاری اجتماعی موفقیت آمیز است.
آستین^[۳۸] وهمکاران( ۲۰۰۵) در پژوهشی بر روی دانشجویان نشان دادند که هوش هیجانی بطور قوی تری با اندازه وکیفیت شبکه اجتماعی ارتباط دارد اما کیفیت شبکه اجتماعی رضایت از زندگی و وضعیت بهداشتی بطور قوی تری با شخصیت مرتبط بودند.
فرانیس و دوگاس(۲۰۰۴) در پژوهشی نشان دادند که باورهای مثبت درمورد نگرانی به طور منحصر به فردی نشانه های افسردگی و اضطراب راپیش بینی می کند. سیاروچی واندرسون^[۳۹]( ۲۰۰۲) در پژوهش دریافتند که هوش هیجانی مهم منحصربه فردی در درک بین استرس ها و سه مولفه سلامت روانی شامل افسردگی، ناکامی وافکار خودکشی دارند.
اسکاسی وکارت رایت (۲۰۰۲)، داوادا و هارت (۲۰۰۰)، شوتی و همکاران (۱۹۹۸) نشان دادند که هوش هیجانی با سلامت عمومی رابطه مثبت دارد وحتی قادر به پیش بینی آن نیز هست (به نقل از زارع ۱۳۸۰، ۹۱).
ویلز^[۴۰](۲۰۰۰) در مقاله خود به این نتیجه رسید که بین سلامت عمومی و هوش هیجانی رابطه مثبت وجود دارد و مدیرانی که از هوش هیجانی بالاتری برخوردارند، سلامت عمومی بالاتری دارند.
۲-۲۱-۲ پژوهش های داخل کشور
نتایج پژوهشی انجام شده توسط باقری (۱۳۸۱) مشخص نمود که میان باورهای غیرمنطقی وسلامت روانی معلمان رابطه معنی داری وجود ندارد. همچنین مشخص شدکه به باورهای غیرمنطقی نگرانی زیاد توام با اضطراب بی مسئولیتی عاطفی و واکنش با درماندگی به ناکامی در پیش بینی و ارزیابی متغیر سلامت روان نقش دارند. پژوهش رحمانی (۱۳۸۰) در پی پاسخ گویی به این سوال بوده است که سهم پیش بینی کنندگان عوامل انگیزش وراهبردهای شناختی بر پیشرفت تحصیلی در دروس تاریخ و ریاضی در بینایان چگونه است نتیجه تحقیق نشان داد که استراتژیهای شناختی قدرت پیش بینی کنندگان مثبت و معنی دار از پیشرفت تحصیلی در دروس ریاضی در دانش آموزان بینا را دارند. عوامل انگیزش و راهبردهای شناختی قدرت پیش بینی کنندگان معنادار بر پیشرفت تحصیلی درس تاریخ در دانش آموزان نابینا داشتند که عوامل انگیزش عامل اضطراب امتحان و از عوامل شناختی و راهبردهای خود تنظیمی قدرت پیش بینی گنندگان بر پیشرفت تحصیلی در تاریخ در دانش آموزان نابینا داشته اند. امینی و نحظور (۱۳۸۳) در پژوهشی بر روی ۵۰ دانشجوی دختر بدست آورد که بین روانی و هوش هیجانی رابطه معنی دار وجود دارد همچنین نتایج نشان داد که مجموع خرده مقیاسهای هیجان خواهی مقیاس بار-آن ۶۷ درصد تغیرات سلامت روانی را تبیین می کند.
۲-۲۲- چارچوب نظری ومدل تحلیلی
چهرچوب نظری پژوهش حاضر برگرفته از نظریه دانیل گلمن وگاردنر درمورد هوش هیجانی است که از چهار مؤلفه خودآگاهی (درک عواطف) خودمدیریتی (کنترل عواطف) آگاهی اجتماعی (همدلی) و مدیریت روابط (خوش بینی) می داند. که به عنوان فرضیه های تحقیق مورد بررسی قرار گرفته اند.
۲-۲۳- مدل تحلیلی تحقیق
آگاهی اجتماعی
مفهوم
هوش هیجانی
درک عواطف
جرأتمندی
حرمت نفس
خودشکوفایی
استقلال
کنترل عواطف
تحمل تنش ها
کنترل تکانه ها
خودانگیزشی
حفظ آرامش
سازگاری
هم حسی
مسئولیت اجتماعی
روابط بین فردی
همدلی
ابعاد
مدیریت روابط
نشاط
احساس رضایت ازخود ودیگران
ابراز احساسات
احساس رضایت از زندگی