مشابه با یافته‌های بونجیورنو، هوانگ و همکاران^[۱۱۷] [۶۵] نیز نشان دادند که با تغییر در پروفیل سرعت توسعه ­یافته در یک لوله مدور که ناشی از تغییر لزجت در جهت شعاعی است، انتقال حرارت جا به ­جایی نانوسیالات افزایش می‌یابد. برای تحلیلی مناسب از انتقال حرارت نانوسیال، تخمین دقیق خواص ترموفیزیکی نانوسیال بسیار مهم است. به‌منظور تأکید بر اهمیت این مسئله منصور و همکاران^[۱۱۸] [۶۶] اثر کاربرد روابط مختلف برای تعیین خواص ترموفیزیکی نانوسیال را بر نتایج تحلیل‌های حرارتی نانوسیالات مطالعه کردند. در انجام این تحلیل، شرط توسعه‌یافتگی برای هر دو جریان آرام و مغشوش آزمایش شد و نانوسیالات به‌عنوان سیالات تکفازی در نظر گرفته شده است. در این تحقیق تعاریف متفاوت موجود در مقالات که برای تعیین گرمای ویژه، لزجت دینامیکی و ضریب هدایت حرارتی استفاده می‌شوند، آورده و ناهمگونی بین آن‌ها تشریح شد. سپس تحلیل افت فشار و انتقال حرارت برای یک پیکربندی ساده، با به‌کارگیری دو مجموعه روابط متفاوت در تعیین خواص ترموفیزیکی یادشده، انجام شد. نتایج برای کسر حجمی‌های متفاوت تعیین شده و نشان داده شد که از به‌کارگیری روابط متفاوت، نتایج متفاوتی حاصل می‌شود. برای شرط جریان آرام، نتایج نه‌تنها از لحاظ کمی بلکه به لحاظ کیفی نیز متناقض بودند.

به‌عنوان نتیجه‌ای مهم از تحقیقاتی که در این فصل به‌طور خلاصه به آن‌ها اشاره شد، می­توان گفت که انتخاب روابط مناسب برای تعیین خواص ترموفیزیکی نانوسیال، یک مسئله کلیدی در تحلیل انتقال حرارت نانوسیال است. در توضیحات این بخش دیده شد که هر دو مدل تکفایی و دوفازی برای تحلیل انتقال حرارت نانوسیالات پیشنهاد شده است. تحلیل‌های عددی ابزاری مناسب به‌منظور بررسی صحت و اعتبارسنجی این مدل‌ها هستند. در نتیجه، محققان بسیاری عملکرد انتقال حرارت نانوسیالات را به‌طور عددی مورد تحقیق و بررسی قرار داده‌اند.
با توجه به آنچه بررسی شد مطالعات متعددی در زمینه انتقال حرارت جا به ­جایی در نانوسیالات و نقش نانوسیالات در بهبود فرایند انتقال حرارت، به‌صورت عددی، آزمایشگاهی و تحلیلی صورت پذیرفته است. در هر کدام از این تحقیقات جنبه‌های مختلفی از نانوسیال از قبیل نوع سیال پایه، جنس نانوذرات، نوع رژیم جریان بررسی شده است. اما در تحقیق حاضر اثر استفاده از نانوذرات بر انتقال حرارت جا به ­جایی در سیالی غیرنیوتنی و در رژیم جریان مغشوش به‌طور همزمان مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این تحقیق که به‌طور عددی و به کمک نرم‌افزار CFX انجام می‌شود. اثر غلظت ذرات و همچنین اثر اندازه ذرات و تاثیر عدد رینولدز بر ضریب انتقال حرارت جا به ­جایی نانوسیال بررسی می‌شود.
۶-۴ مطالعات عددی
لطفی و همکاران [۶۷] به مطالعه عددی انتقال حرارت اجباری نانوسیالات پرداختند. در این مطالعه انتقال حرارت اجباری نانوسیال آب و اکسید آلومینیوم در لوله افقی مورد بررسی عددی قرارگرفته است. در این مقاله برای اولین بار از مدل دو­فازی اویلر استفاده شده است. نتایج بیانگر این است که مدل مخلوط دقیق­تر است، همچنین اثر غلظت نانوذرات بر پارامتر­های دیگر بررسی شده است.
نامبارو و همکاران [۶۸] مطالعه عددی روی جریان مغشوش و ویژگی‌های انتقال حرارت نانوسیالات با توجه به خواص متغیر انجام دادند. سه نانوسیال (اکسید آلومینیوم، اکسید مس و اکسید سیلیسیم) در مخلوط اتیلن گلیکول و آب درون لوله دایره­ای در شرایط شار حرارتی ثابت مورد تجزیه‌وتحلیل عددی قرار گرفته است. عدد ناسلت پیش‌بینی شده برای نانوسیالات با رابطه گلینیسکی تطابق خوبی دارد. در رینولدز ثابت، عدد ناسلت برای غلظت ۶% اکسید مس، به اندازه ۳۵% نسبت به سیال پایه افزایش می­یابد.
در تحقیقی دیگر که توسط حیدری و کرمانی [۶۹] انجام گرفت، اثر نانوذرات بر انتقال حرارت اجباری در کانال دارای دیواره سینوسی به‌صورت عددی مورد بررسی قرار گرفت. معادلات حاکم به روش حجم محدود و بر اساس الگوریتم سیمپل حل می­شوند. اثرات پارامتر­های رینولدز و غلظت نانوذرات، روی عدد ناسلت موضعی و ناسلت میانگین و همچنین ضریب اصطکاک پوسته‌ای بررسی می­ شود. نتایج بیانگر این است که برای افزایش انتقال حرارت علاوه بر استفاده از نانو ذرات می­توان از دیواره­ های افقی آجدار استفاده کرد. این روش می ­تواند انتقال حرارت را تا ۵۰% بالا ببرد.
میر­معصومی و بهزاد­مهر [۷۰] طی تحقیقی اثر قطر متوسط نانوذرات را روی انتقال حرارت جا به ­جایی توأم نانوسیال در یک لوله افقی مورد بررسی و مطالعه قراردادند. در این مطالعه به‌صورت عددی و جا به ­جایی توأم کاملا توسعه‌یافته‌ی نانوسیال آب-اکسید آلومینیوم انجام گرفت. همچنین برای بررسی اثرات قطر متوسط نانوذرات در پارامترهای جریان از مدل دو­فازی استفاده شده است. نتایج حاصل از این مقاله نمایانگر آن است که ضریب انتقال حرارت جابه­­جایی با کاهش قطر متوسط نانوذرات به میزان قابل‌توجهی افزایش می­­یابد، اما تغییر قابل‌توجهی روی پارامتر­های هیدرودینامیکی نمی­گذارد.
اکبری و همکاران [۷۱] جابه‌جایی کاملا توسعه یافته توأم را در لوله افقی و شیب‌دار با شار حرارتی یکنواخت با بهره گرفتن از نانوسیال مورد بررسی قراردادند. معادلات حاکم بیضوی سه‌بعدی برای بررسی رفتار جریان در یک طیف گسترده­ای از اعداد گراشف و رینولدز حل شده است. اثر غلظت نانوذرات و شیب لوله روی پارامتر­های هیدرودینامیکی و حرارتی ارائه شده و مورد بحث قرار گرفته است. نتایج نشان داده که غلظت نانوذرات روی پارامترهای هیدرولیکی اثرات قابل‌توجهی نداشته و ضریب اصطکاک پوسته‌ای به‌صورت پیوسته با شیب لوله افزایش میابد اما ضریب انتقال حرارت ماکزیمم در زاویه ۴۵ درجه اتفاق می­افتد.
اکبری و همکاران [۷۲] بررسی مقایسه­ ای روی مدل‌های تک فازی و دو فازی برای انجام مطالعات عددی انتقال حرارت جا به ­جایی اجباری نانوسیال در رژیم مغشوش انجام داده­­اند. در این تحقیق پیش‌بینی‌های عددی تک فاز و سه مدل دو فازی مختلف (حجم سیال، مخلوط و اویلر) جا به ­جایی اجباری مغشوش نانوسیال در لوله افقی با شار حرارتی یکنواخت با دو مجموعه متفاوت از داده‌های تجربی مورد بررسی قرار می­گیرد. از مقایسه نتایج تک فازی و دو فازی می­توان این نتایج را گرفت که خواص، تطابق خوبی در هر دو مدل دارند و می­توان از مدل تک فاز استفاده نمود چون هم به حافظه و زمان کمتری نیاز دارد.
غفاری و همکاران [۷۳] با بهره گرفتن از روش دو­فازی جا به ­جایی توأم مغشوش نانوسیال را در یک لوله خمیده به‌صورت عددی مورد بررسی قرار دارند. در این مطالعه اثر همزمان نیروی شناوری، نیروی گریز ­­از ­مرکز و غلظت نانوذرات ارائه و مورد بحث قرار گرفته است. از نتایج مشاهده می­ شود که کسر حجمی نانوذرات نقش مستقیمی در جریان ثانویه و ضریب اصطکاک پوسته‌ای ندارد.
شریعت و همکاران [۷۴] مطالعه عددی در مورد انتقال حرارت جا به ­جایی توأم نانوسیال دو­فازی تحت رژیم آرام در کانال بیضوی صورت گرفت. در این مقاله از مطالعات ناویر­استوکس سه‌بعدی، انرژی استفاده شده که با بهره گرفتن از حجم محدود گسسته شده ­اند. نتایج بیانگر این است که در رینولدز و ریچاردسون داده شده افزایش کسر حجمی غلظت نانوذرات عدد ناسلت را افزایش می‌دهد درحالی‌که ضریب اصطکاک پوسته‌ای کاهش می­یابد. همچنین از نتایج بر­می ­آید که افزایش نسبت ابعاد در لوله­های بیضوی ضریب اصطکاک پوسته‌ای محلی را کاهش می­دهد درحالی‌که هیچ اثر مشخصی در عدد ناسلت محلی ندارد.
مطالعه عددی انتقال حرارت جا به ­جایی اجباری نانوسیال در کانال طویل افقی تحت جریان مغشوش و با توجه به خواص متغیر توسط رستمانی، حسین زاده، گرجی و خدادادی [۷۵] انجام گرفت. نانوسیال مخلوطی از اکسید مس، اکسید آلومینیوم و اکسید تیتانیوم به‌عنوان نانوذرات و آب به‌عنوان سیال پایه در نظر گرفته شده است. عدد ناسلت حاصل شده از نتایج تطابق خوبی با رابطه گلینیسکی دارد. همچنین نتایج بیانگر این است که در غلظت حجمی و رینولدز ثابت، اثر نانوذرات اکسید مس به‌منظور افزایش عدد ناسلت بهتر از نانوذرات اکسید آلومینیوم و اکسید تیتانیوم است.
اسماعیل نژاد و همکاران [۷۶] به بررسی انتقال حرارت جا­به­جای اجباری آرام نانوسیال غیرنیوتنی در کانال مستطیلی پرداختند. در این بررسی از مدل مخلوط دو­فازی استفاده کردند. رفتار جریان و عملکرد سرعت انتقال حرارت میکروکانال را با نگاه به اثر نانوذرات اکسید آلومینیوم، غلظت و عدد پکله بررسی کرده ­اند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که انتقال حرارت سیالات غیرنیوتنی به همراه نانوذرات در ناحیه ورودی افزایش قابل‌توجهی داشته­ا­ند.
کشاورز و همکاران [۷۷] انتقال حرارت جا به ­جایی اجباری نانوسیال غیر نیوتنی در لوله افقی تحت شار حرارتی ثابت با دینامیک سیالات محاسباتی مدل‌سازی کردند. نانوسیال غیرنیوتنی شامل اکسید آلومینیوم و محلول آبی زانتان با متوسط اندازه ذرات ۴۵ و ۱۵۰ نانومتر و غلظت‌های ۱، ۲، ۴ و ۶ درصد وزنی و غلظت محلول آبی زانتان ۰٫۶ و ۱ درصد استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد که ضریب انتقال حرارت و عدد ناسلت نانوسیال غیرنیوتنی با افزایش غلظت محلول زانتان افزایش یافته است. با بهره گرفتن از نتایج مدل‌سازی معادله­ای برای پیش‌بینی عدد ناسلت به دست آمد.
کلاته و همکاران [۷۸] انتقال حرارت اجباری آرام نانوسیال آب-مس در داخل میکروکانال گرم شده را به‌صورت عددی بررسی کردند. از مدل اویلری برای شبیه‌سازی جریان نانوسیال داخل میکروکانال و معادلات جرم، تکانه و انرژی برای دو فاز و روش حجم محدود استفاده کرده‌اند. نتایج بیانگر این است که افزایش انتقال حرارت مدل دو­فازی بالاتر از افزایش انتقال حرارت مدل تک­فازی است. همچنین انتقال حرارت با افزایش عدد رینولدز، افزایش غلظت نانوذرات و کاهش قطر نانوذرات افزایش می­یابد.این در حالی است که افت فشار را به میزان کمی افزایش می­دهد.
مانکا، ناردینی و ریسی [۷۹] بررسی عددی روی انتقال حرارت جا به ­جایی اجباری در کانال آجدار انجام داده­اند. در این مقاله اشکال مربع و مستطیل و اشکال مختلف دنده‌ها از نظر ارتفاع‌های مختلف مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
فصل هفتم
بیان مسئله
۷-۱ مقدمه
تقاضای رو به رشد برای کوچک‌سازی محصولات در تمام بخش‌های صنعتی، افزایش سریع در تعداد ترانزیستورها بر روی تراشه­ها با توان بالا و در نتیجه شار حرارتی بالاتر باعث استفاده از میکروکانال­ها در صنایع شده است. در سوی دیگر، فناوری جدید نانوتکنولوژی این امکان را فراهم آورده تا بتوان ذراتی با اندازه بسیار کوچک نانومتری تولید و فرآوری کرد. مطالعات آزمایشگاهی نشان می‌دهند که افزایش انتقال حرارت جا به ­جایی نانوسیالات از مقدار قابل انتظار آن‌که به جهت افزایش در میزان هدایت گرمایی سیال است، تجاوز می کند. در سال‌های اخیر مکانیزه‌ها و مدل‌های متعددی برای توجیه این افزایش بیش از انتظار در انتقال حرارت جا به ­جایی نانوسیالات پیشنهاد شده است. در حال حاضر برتری نسبی این مکانیزم­ ها نسبت به یکدیگر، هنوز مورد بحث است و برای رسیدن به نتایج دقیق‌تر نیاز به مطالعات بیشتری است. صحت مکانیزم‌ها یا مدل‌های پیشنهادی نیز از طریق حل مسئله‌های انتقال حرارت با بهره گرفتن از این مدل‌ها و تحلیل و مقایسه نتایج با نتایج آزمایشگاهی قابل‌بررسی است. بنابراین تحلیل عددی ابزاری مهم در انجام چنین بررسی‌ها و مطالعاتی است. در این فصل ابتدا به تشریح مسئله، دامنه حل و هندسه موردنظر، فرضیات و مدل‌های به‌کاررفته برای جریان نانوسیال داخل میکروکانال پرداخته و سپس روند شبیه‌سازی و حل عددی معادلات بقا ارائه می‌شوند. در فصل بعد نیز نتایج این تحلیل عددی و جمع‌بندی آن‌ها ارائه خواهند شد.
۷-۲ تشریح مسئله
در این تحقیق رفتار انتقال حرارت جا به ­جایی نانوسیالات با بهره گرفتن از یک سیال غیرنیوتنی درون میکروکانال، تحت رژیم جریان مغشوش تحت شرط مرزی شار گرمایی ثابت روی دیواره‌ها، با بهره گرفتن از ابزار CFD و روش حجم محدود و بهره‌گیری از نرم‌افزار CFX مورد بررسی قرار می‌گیرد. از محلول آبی کربوکسی متیل سلولز (CMC) با غلظت وزنی ۵_/۰% به‌عنوان سیال غیرنیوتنی پایه استفاده شده است. محلول کربوکسی متیل سلولز در آب سیالی غیرنیوتنی و شبه پلاستیک که در اکثر مقالات محققین در زمینه‌های سیالات غیرنیوتنی و نانوسیالات به‌عنوان سیال پایه مورداستفاده قرارگرفته است. بنابراین در راستای تحقیقات قبلی در این تحقیق نیز از آن استفاده شده است. همچنین نانوذرات اکسید مس در اندازه‌های ۲۵، ۵۰ و ۱۰۰ نانومتر و با غلظت‌های حجمی ۵_/۰، ۱ و ۵_/۱ درصد مورد استفاده قرار گرفته‌اند. مدل قاعده توانی برای تخمین رفتار رئولوژیک سیالات غیرنیوتنی لزج به کار گرفته شده است. تأثیر اندازه ذرات، غلظت ذرات و عدد رینولدز بر ضریب انتقال حرارت و عدد ناسلت مطالعه شده است. با توجه به جدول ۷-۱ [۸۵] و همچنین طبقه ­بندی میکروکانال­ها، که توسط کاندلیکار [۶] در فصل دوم بیان شد، هندسه مورد مطالعه به صورت، شکل ۷-۱ تعریف می­ شود.
جدول ۷-۱ رینولدز بحرانی در میکروکانال­های مدور [۸۵]

گوتیرز و همکاران [۳۲]

۲۰۰۴

بکارگیری برنامه­ ریزی پویا و روش انشعاب و تحدید چندهدفه

تی سو [۲]

۲۰۰۹

دو نوع بهینه­ساز تکاملی

یانگ و همکاران [۱]

۲۰۱۲

الگوریتم فراابتکاری ژنتیک

موسوی و همکاران [۳۳]

۲۰۱۳

استفاده از الگوریتم­های فراابتکاری ژنتیک و شبیه­سازی تبریدی برای حل مدل ریاضی آمیخته دودویی در یک مسئله چند محصولی

ساراج­اوغلو و همکاران [۳۴]

۲۰۱۴

استفاده از الگوریتم­های فراابتکاری ژنتیک برای حل مدل ریاضی خطی عدد صحیح در یک مسئله چندمحصولی

پیشینه روش­های فراابتکاری استفاده شده

الگوریتم ژنتیک چندهدفه با مرتب سازی نامغلوب

الگوریتم ژنتیک الهامی از علم ژنتیک و نظریه تکامل داروین است و بر اساس بقای برترین­ها یا انتخاب طبیعی استوار است. یک کاربرد متداول الگوریتم ژنتیک، استفاده به عنوان تابع بهینه­کننده است. اگرچه کارهایی توسط یک زیست­شناس به نام فریزر^[۶۸] در زمینه مدل­سازی تکامل در سیستم­های بیولوژیک در دهه شصت میلادی صورت گرفت، ولی الگوریتم ژنتیک برای کاربردهای مهندسی و به صورت امروزی آن نخستین بار توسط جان هالند^[۶۹] متخصص علوم کامپیوتر دانشگاه میشیگان در سال ۱۹۷۵ پیشنهاد گردید. کار وی آغازی برای کاربرد الگوریتم ژنتیک در مهندسی است. پس از آن کارهای دی یانگ^[۷۰] در سال ۱۹۷۵ در زمینه بررسی و مقایسه چندین روش الگوریتم ژنتیک پایه­ های نظری این بحث را فراهم آورد.
در الگوریتم ژنتیک جمعیتی از افراد طبق مطلوبیت آنها در محیط بقا می­یابند. بنابراین بعد از چند نسل فرزندانی با کارایی بهتر بوجود می­آیند. در این الگوریتم هر جواب به صورت یک کروموزوم معرفی می­ شود. کروموزوم­ها در طول چندین نسل کامل­تر می­شوند. در هر نسل کروموزوم­ها ارزیابی می­شوند و متناسب با ارزش خود امکان بقا و تکثیر می­یابند. تولید نسل در الگوریتم ژنتیک با عملگرهای تقاطع^[۷۱] و جهش^[۷۲] صورت می­گیرد. والدین برتر بر اساس یک تابع برازندگی^[۷۳] انتخاب می­شوند. در هر مرحله از اجرای الگوریتم، یک دسته از نقاط فضای جستجو مورد پردازش تصادفی قرار می­گیرند. به این صورت که به هر نقطه دنباله­ای از کاراکترها نسبت داده می­ شود و بر روی این دنباله­ها، عملگرهای ژنتیکی اعمال می­ شود. سپس دنباله­های بدست آمده رمزگشایی^[۷۴] می­گردند تا نقاط جدیدی در فضای جستجو بدست آید. در انتها بر اساس این که تابع هدف در هر یک از نقاط چه مقدار باشد، احتمال شرکت نمودن آنها در مرحله بعد تعیین می­گردد.
اولین پیاده­سازی الگوریتم ژنتیک چند هدفه واقعی (VEGA) توسط دیوید شافر^[۷۵] در سال ۱۹۸۴ پیشنهاد شد. شافر سه عملگر الگوریتم ژنتیک (انتخاب، تقاطع و جهش) را با بهره گرفتن از چرخه انتخاب مستقل برای هر هدف اصلاح کرد. انتخاب برای هر هدف مجزا به منظور پر کردن بخشی از استخر جفت­گیری تکرار می­ شود. سپس عملگرهای تقاطع و جهش در کل جمعیت به دست آمده به کار گرفته می­شوند. تا یک دهه پس از کار شافر مطالعه مهمی در این زمینه صورت نگرفت تا زمانی که طرح ۱۰ خطی جدیدی توسط گلدبرگ^[۷۶] با عنوان روش مرتب­سازی غیرمغلوب پیشنهاد شد که از مفهوم غلبه به منظور رونوشت اعضا غیرمغلوب بیشتری در جمعیت استفاده می­کرد. فونسکا و فلمینگ^[۷۷] الگوریتم ژنتیک چندهدفه (MOGA) را که همه اعضای جمعیت غیرمغلوب به رتبه یک تخصیص داده می­شدند، پیشنهاد دادند. دیگر اعضا با توجه به این که چند راه حل بر آنها غلبه می­ کنند، رتبه ­بندی می­شدند.
سرینیواس و دب^[۷۸]، الگوریتم ژنتیک با مرتب سازی غیرمغلوب (NSGA) را توسعه دادند. این الگوریتم در مسایل واقعی، گسترده­ای از جواب­های پارتو بهینه و یا نزدیک به بهینه را فراهم می­کرد. برای غلبه بر مشکلاتی که در NSGA وجود داشت، دب و همکاران^[۷۹] الگوریتم بهبود یافته­ای با عنوان NSGAΙΙ را معرفی کردند [۳۵].

الگوریتم ﺑﻬﯿﻨﻪ ﺳﺎزی ازدحام ذرات چندهدفه

اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﮐﻨﺪی و اﺑﺮﻫﺎرت^[۸۰] ﭘﺲ از ﺷﺒﯿﻪ­ﺳﺎزی رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن روش ﺑﻬﯿﻨﻪ­ﺳﺎزی ﮔﺮوه ذرات را اراﺋﻪ دادند [۳۶]. در این روش، اﺟﺰای ﯾﮏ ﮔﺮوه از ﯾﮏ رﻓﺘﺎر ﺳﺎده ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ. ﺑﺪﯾﻦ ﻧﺤﻮ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ از ﮔﺮوه از ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺳﺎﯾﺮ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎﻧﺸﺎن ﺗﻘﻠﯿﺪ ﻣﯽ­ﻧﻤﺎﯾﺪ. ﻫﺪف از اﯾﻦ اﻟﮕﻮرﯾﺘﻢ­ﻫﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﻀﺎی ﮔﺮوه در ﻓﻀﺎی ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮده و در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻬﯿﻨﻪ (ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺒﻊ ﻏﺬا) ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ. مدل روش PSO رﯾﺸﻪ در ﮐﺎرﻫﺎی رینولدز^[۸۱] دارد ﮐﻪ ﯾﮏ ﺷﺒﯿﻪ­ﺳﺎزی اﺑﺘﺪاﯾﯽ از رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن اﺳﺖ. در اﯾﻦ مدل رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﺳﺎده ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻦ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪﻫﺎ (ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺳﺮﻋﺖ­ﻫﺎ) ﭘﯿﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ. اﯾﻦ ﻣﺪل ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﯽ در ﯾﮏ ﻓﻀﺎی ﺟﺴﺘﺠﻮی ﺟﺪول ﭘﯿﮑﺴﻠﯽ ﻗﺮار داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در ﻫﺮ ﺗﮑﺮار ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻦ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ذره اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه و ﺳﺮﻋﺖ ذره ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻦ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪاش ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﯽﺷﻮد. اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﮔﺮوه ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺮﯾﻊ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﺎﻣﻌﯿﻦ و ﺑﺪون ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻫﻤﮕﺮا ﺷﻮﻧﺪ. ﺟﻬﺖ رﻓﻊ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ ﯾﮏ ﻣﻮﻟﻔﻪ دﯾﻮاﻧﮕﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﺼﺎدﻓﯽ در ﮔﺮوه­ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ.
ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ ﻣﺪل ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺮدﺳﺘﻪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن^[۸۲] ﺑﻪ ﻣﺪل اﺿﺎﻓﻪ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﺣﺎﻓﻈﻪ از ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ موقعیت­های ﻫﺮ ﻋﻀﻮ و ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن آن ﻋﻀﻮ ﺑﻮد. ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻗﺒﻠﯽ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﻋﻀﻮ از اﺑﺘﺪای ﺣﯿﺎت ﺧﻮد ﺗﺎ به حال ﮐﺴﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ. ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﻣﻼﻗﺎت ﺷﺪه اﺳﺖ. اﯾﻦ دو ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﺎط ﺟﺬب ﻋﻤﻞ ﻣﯽ­ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ.

روش تحقیق

مقدمه

در این فصل، مدل ریاضی مسئله تحقیق، برای حالت­های یک هدفه و دو هدفه ارائه می­گردد. با توجه به NP-hardبودن مسائل SWMR [20]، استفاده از الگوریتم­های فراابتکاری برای حل مسئله در ابعاد بزرگ پیشنهاد می­گردد. بر این اساس، برای حل مسئله، الگوریتم ژنتیک با مرتب­سازی نامغلوب^[۸۳] و الگوریتم بهینه­سازی ازدحام ذرات چند هدفه^[۸۴] که عملکرد مناسبی در حل مسائل چندهدفه دارند، ارائه شده است. سپس معیارهایی که برای مقایسه عملکرد این دو الگوریتم به کار رفته­اند، معرفی شده ­اند.

مدل ریاضی مسئله

(شکل ‏۳‌.‌‌۱) زنجیره تأمین مورد مطالعه در این تحقیق را نمایش می­دهد. زنجیره تأمین فوق متشکل از چند تأمین­کننده، یک انبار و چند خرده­فروش است. هر تأمین­کننده یک نوع محصول را پشتیبانی می­ کند. انبار در این مدل یک انبار واسطه­ای (بارانداز) است.
انبار
شکل ‏۳‌.‌‌۱ شماتیک زنجیره تأمین مورد مطالعه.
پیش ­بینی تقاضای خرده­فروش­ها برای  دوره در افق برنامه­ ریزی موجود است. این پیش ­بینی­ها می ­تواند از یکی از رویکردهای کیفی و یا کمی به دست آید.
در مقادیر سفارش و مقادیر کالای ارسالی محدودیت وجود ندارد. به تمامی تقاضاها در ابتدای دوره پاسخ داده می­ شود. تقاضاهایی که با کمبود مواجه می­شوند، در دوره­ های آتی پاسخ داده می­شوند(تقاضای پس­افت). هزینه نگهداری هر واحد کالا و هزینه کمبود هر واحد کالا در حالت تک هدفه معین است. هزینه حمل و نقل کالا از تأمین­کننده تا انبار و از انبار تا خرده­فروش شامل تخفیف کلی است که به فرم زیر فرموله می­گردد:
نرخ هزینه حمل و نقل
تعداد قسمت­ های تابع هزینه حمل و نقل
نقاط شکست

طراحی و استقرار کنترلهای داخلی بسته به اندازه و پیچیدگی واحد مورد رسیدگی متفاوت است. به‌ویژه، واحدهای کوچکتر ممکن است برای دستیابی به اهداف خود از ابزارهایی با رسمیت کمتر و پردازشها و روش های ساده‌تر استفاده کنند. برای مثال، واحدهای کوچکتری که مدیریت آن در فرایند گزارشگری مالی به طور فعال مشارکت می‌کند، ممکن است شرح تفصیلی و کتبی روش های حسابداری یا خط مشی‌ها را نداشته باشد. در برخی واحدهای مورد رسیدگی، به ویژه واحدهای خیلی کوچک، صاحب سرمایه- مدیر، ممکن است وظایفی را انجام دهد که دریک واحد بزرگتر توسط چندین جزء کنترلهای داخلی انجام می‌شود. بنابراین، اجزای کنترلهای داخلی ممکن است در داخل واحدهای کوچکتر به روشنی تفکیک نشده باشد، اما اهداف اصلی آنها یکسان است.

۲-۱۰- میزان شناخت از کنترلهای داخلی
کسب شناخت از کنترلهای داخلی شامل ارزیابی طراحی یک کنترل و تعیین اجرا یا عدم اجرای آن است. ارزیابی طراحی یک کنترل عبارت ‌است از بررسی توانایی آن کنترل، به تنهایی یا همراه با سایر کنترلها، در پیشگیری یا کشف و اصلاح مؤثر تحریفهای با اهمیت. اجرای کنترل به‌معنای وجود کنترل و بکارگیری آن توسط واحد مورد رسیدگی است. حسابرس طراحی یک کنترل را بررسی می‌کند تا ضرورت ارزیابی اجرای آن را مشخص کند. طراحی نامناسب یک کنترل ممکن است نشانه ضعفی با اهمیت در کنترلهای داخلی واحد مورد رسیدگی باشد .
روش های برآورد خطر برای کسب شواهد حسابرسی در باره طراحی و اجرای کنترلهای مربوط، ممکن است شامل پرس وجو از کارکنان واحد مورد رسیدگی، مشاهده اجرای کنترلهای خاص، وارسی مدارک و گزارشها و ردیابی معاملات از طریق سیستم اطلاعاتی مربوط به گزارشگری مالی باشد. برای ارزیابی طراحی یک کنترل مربوط به حسابرسی و تشخیص نحوه اجرای آن، پرس و جو به تنهایی کافی نیست.
کسب شناخت از کنترلهای واحد مورد رسیدگی به منظور استفاده از آن به عنوان آزمون اثربخشی اجرایی کنترلها کافی نیست، مگر این که یک سیستم خودکار برای اجرای یکنواخت کنترلها وجود داشته باشد برای مثال، کسب شواهد حسابرسی درباره اجرای یک کنترل دستی در یک لحظه از زمان، شواهد حسابرسی در باره اثربخشی اجرایی آن کنترل را در سایر زمان های طی دوره مورد حسابرسی فراهم نمی‌کند. به هر حال، فناوری اطلاعات، امکان پردازش یکنواخت مقادیر زیادی از اطلاعات را برای واحد مورد رسیدگی فراهم می‌کند و توان آن را در نظارت بر اجرای فعالیتهای کنترلی و دستیابی به تفکیک اثربخش وظایف از طریق برقراری کنترلهای ایمنی در برنامه‌های کاربـردی، بانـکهای اطلاعـاتی و سیستمهای عـامل، بالا می‌بـرد. بدینسان، به دلیل یکنواختی ذاتی در پـردازش اطلاعات در سیستمهای رایانه‌ای و با تـوجه به بـرآورد حسابرس و آزمون کنترلهایی چون کنترلهای مربوط به تغییرات برنامه، اجرای روش های حسابرسی برای تشخیص نحوه اجرای یک کنترل خودکار می‌تواند به عنوان یک آزمون اثربخشی اجرایی آن کنترل نیز محسوب شود.
۲-۱۱- ویژ‌گیهای اجزای دستی و خود کار کنترلهای داخلی مربوط به برآورد خطر توسط حسابرس
بیشتر واحدهای تجاری از سیستمهای فناوری اطلاعات برای گزارشگری مالی و اهداف عملیاتی استفاده می‌کنند. اما، حتی در مواردی که از فناوری اطلاعات بطور گسترده استفاده می‌شود، عناصری دستی در سیستمها وجود خواهد داشت. توازن بین اجزای دستی و خودکار، متفاوت است. در برخی موارد، به ویژه در واحدهای کوچکتر و با پیچیدگی کمتر، سیستمها اساساً دستی است. در دیگر موارد، میزان خودکار بودن سیستمها از این لحاظ متفاوت است که برخی سیستمها اساساً خودکار است و عناصر دستی اندکی دارد و سایر سیستمها، حتی در همان واحد تجاری، اساساً دستی است. درنتیجه، ساختار کنترلهای داخلی یک واحد مورد رسیدگی احتمالاً شامل عناصری دستی و خودکار است که ویژگیهای آن، به برآورد خطر توسط حسابرس و روش های حسابرسی لازم مبتنی ‌بر آن، مربوط می‌شود.
استفاده از عناصر دستی یا خودکار در کنترلهای داخلی، بر چگونگی شروع، ثبت، پردازش و گزارش معاملات نیز اثر می‌گذارد. کنترلها در سیستم دستی ممکن است شامل روشهایی چون تصویب و بررسی فعالیتها و مغایرت‌گیری و پیگیری اقلام باز باشد. از سوی دیگر، واحد مورد رسیدگی ممکن است برای شروع، ثبت، پردازش و گزارش معاملات از روش های خودکار استفاده کند که در این صورت، سوابق الکترونیکی جایگزین مستندات کاغذی چون سفارشات خرید، فاکتورهای فروش، مدارک حمل و سوابق حسابداری مربوط می‌شود. کنترل در سیستمهای فناوری اطلاعات شامل ترکیبی از کنترلهای خودکار (برای مثال، کنترلهای تعبیه شده در برنامه‌های کامپیوتری) و کنترلهای دستی است. افزون ‌بر این، کنترلهای دستی می‌تواند مستقل از فناوری اطلاعات باشد، از اطلاعات تهیه شده توسط فنـاوری اطلاعات اسـتفاده کند یا ممکـن است به نظارت بر عملکرد مؤثر فناوری اطلاعات و کنترلهای خودکار و همچنین، پیگیری موارد استثنا محدود باشد. در مواردی‌که برای شروع، ثبت، پردازش یا گزارش معاملات یا سایر اطلاعات مالی مندرج در صورتهای مالی از فناوری اطلاعات استفاده می‌شود، سیستمها و برنامه‌ها ممکن است شامل کنترلهای مربوط به ادعاهای مرتبط با حسابهای با اهمیت باشد یا از لحاظ عملکرد مؤثر کنترلهای دستی متکی به فناوری اطلاعات، نقش اساسی داشته باشد. ترکیب کنترلهای دستی و خود کار واحد مورد رسیدگی برحسب ماهیت و پیچیدگی استفاده آن از فناوری اطلاعات، فرق می‌کند.
معمولاً فناوری اطلاعات مزیتهای بالقوه‌ای را برای اثر بخشی و کارایی کنترلهای داخلی واحد مورد رسیدگی فراهم می‌کند، زیرا واحد مورد رسیدگی را قادر به انجام موارد زیر می‌کند:
اجرای یکنواخت قواعد تجاری از پیش تعیین شده و انجام محاسبات پیچیده در پردازش حجم بزرگی از معاملات یا اطلاعات.
افزایش قابلیت دسترسی، به‌موقع بودن و صحت اطلاعات.
تسهیل تحلیل بیشتر اطلاعات.
افزایش توان نظارت‌بر عملکرد واحد مورد رسیدگی و سیاستها و رویه‌های آن.
کاهش خطر نادیده گرفتن کنترلها.
افزایش توان دستیابی به تفکیک مؤثر وظایف از طریق استقرار کنترلهای ایمنی در برنامه‌های کاربردی، بانکهای اطلاعاتی و سیستمهای عامل.
فناوری اطلاعات، کنترلهای داخلی واحد مورد رسیدگی را در معرض خطرهای خاصی چون موارد زیر نیز قرار می‌دهد :
اعتماد به سیستمها یا برنامه‌هایی که اطلاعات را نادرست پردازش می‌کند، اطلاعات نادرست را پردازش‌می‌کند، یا هر دو.
دسترسی غیرمجاز به اطلاعات، که ممکن است به از بین رفتن اطلاعات یا تغییر نابجا در اطلاعات، شامل ثبت معاملات غیرمجاز یا واهی، یا ثبت نادرست معاملات بیانجامد. برخی خطرها ممکن است در مواردی پدید آید که بیش از یک استفاده‌کننده به یک بانک اطلاعاتی عمومی دسترسی دارند.
احتمال برخورداری کارکنان فناوری اطلاعات از امکان دسترسی بیش از حد مورد نیاز برای انجام وظایف خود و از این رو، نقض تفکیک وظایف.
تغییرات غیرمجاز در اطلاعات پرونده‌های اصلی.
تغییرات غیرمجاز در سیستمها یا برنامه‌ها.
قصور در اعمال تغییرات لازم در سیستمها یا برنامه‌ها.
دخالتهای دستی نابجا.
احتمال بالقوه از دست رفتن اطلاعات یا ناتوانی در دسترسی به اطلاعات مورد نیاز. درشرایطی نظـیر موارد زیر که مستـلزم قضاوت و آزادی عمـل است، جنبه‌های دستی سیستمها ممکن است مناسبتر باشد:
معاملات بزرگ، غیرعادی یا غیرمکرر.
شرایطی که تشخیص یا پیش‌بینی اشتباهات دشوار است.
شرایط متغیری که به یک واکنش کنترلی، خارج از حدود یک کنترل خودکار موجود، نیاز است.
نظارت بر اثربخشی کنترلهای خودکار.
کنترلهای دستی توسط افراد انجام می‌شود و از این‌رو، کنترلهای داخلی واحد مورد رسیدگی را در معرض خطرهای بخصوصی قرار می‌دهد. کنترلهای دستی ممکن است کمتر از کنترلهای خودکار قابل اعتماد باشد، زیرا به‌آسانی می‌تواند دور زده شود، نادیده گرفته شود یا زیر پا گذارده شود و همچنین، بیشتر در معرض رخداد اشتباهات و خطاهای ساده قرار دارد. از این رو، نمی‌توان فرض کرد که اجزای کنترلهای دستی به طور یکنواخت اعمال می‌شود. سیستمهای دستی ممکن است در موارد زیر چندان مناسب نباشد:
معاملات متعدد یا مستمر، یا در شرایطی که اشتباهات مورد انتظار یا قابل پیش‌بینی می‌تواند به‌وسیله پارامترهای کنترلی خودکار، پیشگیری یا کشف شود.
فعالیتهای کنترلی، در مواردی که راهکارهای خاص برای اجرای یک کنترل را بتوان به‌نحو مناسبی طراحی و خودکار نمود.
میزان و ماهیت خطرهای کنترلهای داخلی به ماهیت و ویژگیهای سیستم اطلاعاتی واحد مورد رسیدگی بستگی دارد. از این‌رو، حسـابرس در شنـاخت کنتـرلهای داخلی، مناسب بودن واکنـش واحد مـورد رسیدگی را در برابر خطـرهای ناشی از استـفاده از سیستمهای فناوری اطلاعات یا دستی از طریق برقراری کنترلهای مؤثر، مورد توجه قرار می‌دهد.
۲-۱۲- محدودیتهای کنترلهای داخلی
کنترلهای داخلی، صرف نظر از نحوه طراحی و اجرای آن، تنها می‌تواند اطمینانی معقول از دستیابی به اهداف گزارشگری مالی را برای واحد مورد رسیدگی تأمین کند. احتمال دستیابی به این اهداف، تحت تأثیر محدودیتهای ذاتی کنترلهای داخلی است. این محدودیتها،شامل این واقعیت است که قضاوت انسان در تصمیم‌گیری می‌تواند اشتباه‌آمیز باشد و به‌دلیل خطاهای انسانی، چون اشتباهات ساده، کنترلهای داخلی می‌تواند مختل شود. برای مثال، چنانچه کارکنان سیستم اطلاعاتی واحد مورد رسیدگی چگونگی ‌پردازش معاملات فروش توسط سیستم ثبت سفارش را بطور کامل درک نکنند، ممکن است تغییراتی را به اشتباه در سیستم طراحی کنند که سیستم، فروش های یک خط تولید جدید را پردازش کند. از سوی دیگر، این تغییرات ممکن است به درستی طراحی شود، اما به ‌وسیله افرادی که طرح را به برنامه تبدیل می‌کنند، اشتباه درک شود. اشتباهات ممکن است در  اثر استفاده از اطلاعات تهیه شده توسط فناوری اطلاعات نیز رخ دهد. برای مثال، کنترلهای خودکار ممکن است به منظورگزارش معاملات بیش از یک مبلغ معین طراحی شود تا مورد بررسی مدیریت قرارگیرد، اما افراد مسئول بررسی ممکن است هدف از این گزارشها را درک نکنند واز این رو،آنها را بررسی نکنند یا اقلام غیرعادی را پی‌جویی ننمایند. افزون بر این، کنترلها می‌تواند به‌وسیله تبانی دویا چند نفری از یرپا  گذاری نابجای مدیریت، بی‌اثرشود. برای مثال، مدیریت ممکن است به توافق هایی جنبی با مشتریان برسد که مفاد و شرایط استانداردقراردادهای فروش واحد مورد رسیدگی را تغییر ‌دهد و بدینسان، به شناخت درآمد نادرست بینجامد. همچنین، کنترلهای ویرایشی تعبیه شده در برنامه‌ها که برای شناسایی و گزارش معاملات افزون برسقف اعتباری مشخصی طراحی شده، ممکن است نادیده گرفته شود یابه عمد،از کارانداخته شود.واحدهای کوچکتر اغلب کارکنان اندکی دارند که ممکن است میزان تفکیک وظایف را محدود کند. اما در مورد زمینه‌های اصلی، حتی در یک واحد مورد رسیدگی خیلی کوچک،برقراری حدودی از تفکیک وظایف یا سایر اشکال کنترلهای ساده،ولی مؤثر،عملی است. احتمال زیرپا گذاری کنترلها توسط صاحب سرمایه- مدیر به میزان زیادی به محیط کنترلی و به ویژه، به نگرش صاحب سرمایه- مدیرنسبت به اهمیت کنترلهای داخلی،بستگی دارد.
۲-۱۳- محیط کنترلی
حسابرس باید از محیط کنترلی شناخت کسب کند. محیط کنترلی، وظایف راهبری و مدیریتی و نگرش، آگاهی و اقدامات مدیریت نسبت به کنترلهای داخلی و اهمیت آن در واحد مورد رسیدگی را در بر می‌گیرد. محیط کنترلی با تنظیم جو واحد تجاری، برهشیاری کنترلی کارکنان اثر می‌گذارد. محیط کنترلی، اساس کنترلهای داخلی اثربخش است و نظم و ساختار را به وجود می‌آورد.
مسئولیت اصلی پیشگیری و کشف تقلب و اشتباه با مدیریت واحد مورد رسیدگی است. حسابرس در ارزیابی طراحی محیط کنترلی و نحوه اعمال آن، از چگونگی ایجاد و حفظ فرهنگ درستکاری و ارزشهای اخلاقی و برقراری کنترلهای مناسب برای پیشگیری و کشف تقلب و اشتباه در داخل واحد مورد رسیدگی توسط مدیریت، شناخت حاصل می‌کند.
حسابرس در ارزیابی طراحی محیط کنترلی واحد مورد رسیدگی، عناصر زیر و چگونگی اعمال آن در واحد مورد رسیدگی را مورد توجه قرار می‌دهد:
۱-  اشاعه و تقویت درستکاری و ارزشهای اخلاقی ـ عناصر زیربنایی مؤثر بر اثربخشی طراحی، اجرا و نظارت بر کنترلها.
۲-    پایبندی به صلاحیت- توجه مدیریت به سطوح صلاحیت لازم برای مشاغل خاص و چگونگی تبدیل آن به تجربه و دانش مورد نیاز.
۳ -   مشارکت هیئت مدیره ـ استقلال هیئت مدیره از مدیران اجرایی، تجربه و شأن آنان، میزان مشارکت و فعالیتهای بازبینی آنان، اطلاعات دریافتی آنان، میزانی که مسایل دشوار با آنان طرح و پیگیری می‌شود و تعامل هیئت مدیره با حسابرسان داخلی و مستقل.
۴-    نگرش و شیوه اجرایی مدیریت- رویکرد مدیریت نسبت به پذیرش و مدیریت خطرهای تجاری و نگرش و اقدامات مدیریت نسبت به گزارشگری مالی، پردازش اطلاعات و وظایف و کارکنان حسابداری.
۵-    ساختار سازمانی- چارچوب لازم‌ برای برنامه‌ریزی، اجرا، کنترل و بررسی فعالیتهای واحد مورد رسیدگی برای دستیابی به اهداف آن.
۶-    تعیین اختیار و مسئولیت- چگونگی تعیین اختیار و مسئولیت فعالیتهای عملیاتی و نحوه برقراری روابط گزارشگری و سلسله مراتب اختیارات.
۷-    سیاستها و روش های منابع انسانی- استخدام، آشناسازی، آموزش، ارزیابی، مشاوره، ارتقا، حقوق و مزایا و اقدامات اصلاحی.
حسابرس در شناخت اجزای محیط کنترلی، اعمال شدن یا نشدن آنها را نیز مورد توجه قرار می‌دهد. معمولاً، حسابرس شواهد حسابرسی مربوط را از طریق ترکیبی از پرس و جو و سایر روش های برآورد خطر، مانند تأیید پرس و جوها از طریق مشاهده یا وارسی مدارک، کسب می‌کند. برای مثال، حسابرس می‌تواند با پرس و جو از مدیریت و کارکنان، از نحوه ابلاغ نظرات مدیریت به کارکنان درباره فعالیتهای تجاری و ارزشهای اخلاقی، شناخت کسـب کنـد. حسابـرس اعمـال شدن یا نشدن کنتـرلهـا را، مثلاً ازطـریق وجـود آیین رفتارحرفه‌ای مدون و اقدامات مدیریت برای پشتیبانی از آیین رفتار حرفه‌ای یا نادیده‌ گرفتن موارد تخطی از آن، یا تجویز استثناهایی برآن، تعیین می‌کند.

ملاحظت کردن: به چشم دل ملاحظتِ آن جانب میکند. (۶/۱۵۳)
۶-۱-۶-۵-۲- همراه شدن فعلیار با «ت» زاید در مرزباننامه
ثمرت یافتن: چون تخم در زمین شوره افشانده و نهال در زمین بیگوهر نشانده، ثمرت نیافته. (۱/۱۴)
مداوات کردن: این را به تریاکِ بقای او مداوات کنم. (۲/۵۲)
زیادت آمدن: اگرچه بهره من از عالم لَدُنّیِت علمی زیادت نیامدست. (۶/۲۵۳)
یادآوری: از این نمونه فقط ۶ مورد یافته شد.
۶-۱-۶-۶- همکردهای به کار رفته در مرزباننامه
افعال مرکب از دو قسمت مستقل تشکیل شده است. قسمت اول صرف نمیشود ولی قسمت دوم صرف میشود و تغییر مییابد که به آن همکرد میگویند. در این مورد فرشیدورد چنین میگوید: «فعل مرکب و گروه فعلی، معمولاً از دو قسمت تشکیل میشود: یکی جزء «فعلی» که هستهی فعل مرکب یا گروه فعلی است و آن را «فعل یاور» یا «فعل کمکی» مینامیم، مانند «کردن» در «کارکردن» و دیگر جزء غیرفعلی که از کلمه یا گروه تشکیل میشود و ما آن را «فعلیار» میگوییم مانند «کار» در مثال فوق.» (فرشیدورد، ۱۳۸۳: ۴۴۳)
با توجه به این تعریف فعل یاور یا فعل کمکی همان همکرد فعل مرکب است.
بررسی مثالهای استخراج شده از انواع همکرد در مرزبان نامه بیانگر این است که تنوع افعال با همکردهای مختلف در مرزبان نامه بسیار است. آمار به دست آمده بدین گونه است؛ پرکاربردترین همکردها در مرزباننامه عبارتنداز: حدود کردن ۴۸%، داشتن ۵/۱۲%، گردیدن ۵/۵%، آمدن ۴%، نمودن ۳%، دادن ۵/۴%، رفتن ۴% و گرفتن، فرمودن، یافتن، افتادن هر کدام ۵/۲% و ماندن، بستن، دیدن، گذاشتن ۶% و بقیه موارد ۵/۲% به کار رفتهاند.در مورد بعضی از همکردها نظر ناتل خانلری در کتاب دستور تاریخی (صص:۶۲-۵۳) افزوده شده است.
کردن
فعل کردن رایجترین همکرد در فارسی است. این فعل هم با اسم، هم با صفت ترکیب میشود و در همهی موارد تنها وظیفهی جزء صرفی دارد.
نخواستم که در ایام برگشتگی حال و بیسامانیِ کار و نفاقِ بازار نفاقِ خصم حدیث من گویی و او را به مجاهدت بر کارِ من دلیر کنی. (۶/۳۱۴)
در آن میدان که سه طفل بنان را بر نی پاره سوار کردی، قصَب السُّبق براعت از همه بربودی. (۴/۱۶)
و چون بر قدّ این عذاری مزّین چنین دیبای ملوّن بافته آمد، به نام و القاب همایونش مطرّز کردم. (۶/۲۴)
به خدمت شاه رفت و آنچه در ضمیر دل داشت از رفتن به جای دیگر و ساختن کتاب و فصلی نصیحت آمیز گفتن جمله را بر سبیل استجازت در خدمت شاه تقریر کرد.(۹/۴۱)
این همکرد در مرزبان نامه حدود ۴/۳% با اسم ترکیب یافته است.
فعلهای مرکب به کار رفته با همکرد «کردن» در مرزباننامه عبارتند از:
مطالعه کردن (۲/۱۸)، تمیز کردن (۳/۸)، استعمال کردن (۵/۱۸)، تحریض کردن(۳/۹)، نام کردن (۴/۱۰)، استقالتی کردن (۵/۱۳)، مشاهده کردن (۳/۱۵)، سوار کردن (۴/۱۶)، استنشاق کردن (۴/۱۷)، ابداع کردن (۶/۱۸)، وضع کردن (۱/۲۰)، مطرّز کردن (۶/۲۴)، تزجیت کردن (۳/۳۰)، عبارت کردن (۱/۳۱)، اندیشه کردن (۳/۴۰)، اصغاکردن (۶/۴۱)، تقریر کردن (۹/۴۱)، توقف کردن (۹/۴۱)، اظهار کردن (۳/۴۳)، نصیحت کردن (۶/۴۲)، املا کردن (۵/۴۴)، آغاز کردن (۶/۴۴)، جلوهگری کردن (۳/۴۷)، انهاکردن (۲/۵۱)، مخیّرکردن (۳/۵۱)، اختلاج کردن (۵/۵۱)، اختیار کردن (۶/۵۱)، مداومت کردن (۵/۵۲)، کارکردن (۴/۵۴)، قسمت کردن (۳/۵۷)، پیداکردن (۶/۵۸)، ظاهرکردن (۵/۶۰)، حکایت کردن (۸/۶۰)، صرف کردن (۷/۶۱)، منعطف کردن (۹/۶۴)، استقبال کردن (۲/۷۰)، رای کردن (۳/۸۵)، عزم کردن (۱/۸۷)، رجوع کردن (۱۱/۸۷)، اصرارکردن (۶/۸۸)، تولدکردن (۸/۸۸)، پیداکردن (۱/۹۰)، اشراق کردن (۵/۹۶)، معلوم کردن (۷/۹۷)، آشنایی کردن (۴/۱۰۱)، قلم کردن (۱/۱۰۹)، خالی کردن (۵/۱۱۱)، اهمال و تأخیر کردن (۶/۱۱۳)، اشارت کردن (۳/۱۱۷)، احداث کردن (۳/۱۱۷)، روان کردن (۱/۱۱۸)، اقامت کردن (۷/۱۱۹)، ترقی کردن (۶/۱۲۱)، ویران کردن (۷/۱۲۶)، حاضرکردن (۸/۱۶۶)، کشف کردن (۴/۱۴۰)، وعدکردن (۳/۱۵۷)، سفر کردن (۴/۱۵۹)، خلل و خرابی کردن (۸/۱۶۳)، خرج کردن (۸/۱۶۶)، اجابت کردن (۴/۱۶۷)، جای کردن (۵/۱۷۰)، الحاق کردن (۲/۱۷۳)، رهنمون کردن (۷/۱۷۳)، بحث کردن (۸/۱۸۵)، التماس کردن (۳/۱۸۷)، جداکردن (۷/۱۸۷)، متفرق کردن (۹/۱۸۷)، بیدارکردن (۱/۱۸۸)، نزول کردن (۳/۱۸۹)، ستایش کردن (۱/۱۹۴)، تفرقه کردن (۴/۱۹۹)، زایل کردن (۴/۲۰۱)، تأمّل کردن (۴/۲۰۸)، دعوت کردن (۲/۲۱۴)، اقبال کردن (۵/۲۱۴)، رخنه کردن (۳/۲۱۸)، تحویل کردن (۱/۱۹۴)، تأثیرکردن (۱/۲۱۷)، احتمال کردن (۴/۲۱۷)، حوض کردن (۴/۲۱۷)، حاضر کردن (۵/۲۱۷)، اقتضاکردن (۶/۲۱۷)، حلول کردن (۹/۲۱۷)، نزول کردن (۱/۲۳۲)، تلقین کردن (۷/۲۳۳)، رهاکردن (۱/۲۳۴)، مهیّاکردن (۴/۲۴۰)، عمل کردن (۱/۲۴۴)، وثبه کردن (۴/۲۴۴)، تقدیر کردن (۴/۲۵۳)، طلب کردن (۴/۲۶۱)، کشش کردن (۶/۲۷۲)، ملاحظت کردن (۳/۲۷۹)، بشولیده کردن (۴/۲۸۱)، تعییرکردن (۳/۲۸۴)، میل کردن (۳/۲۸۶)، طلب کردن (۹/۲۹۱)، محبوس کردن (۲/۲۹۲)، مطالبت کردن (۲/۲۹۵)، چست کردن(۸/۲۹۷)، منهدم کردن (۷/۳۰۷)، اقتصارکردن (۱/۳۱۱)، اثبات کردن (۷/۳۱۲)، استوار کردن (۱/۳۳۰)، افگار کردن (۳/۳۵۱)، سدکردن (۳/۳۶۳)، بنده کردن (۱۰/۳۶۵)، ملابست کردن (۳/۳۶۸)، رعایت کردن (۱/۳۷۲)، رفع کردن (۱/۳۷۴)، استعمال کردن (۱/۳۷۷)، خواستاری کردن (۳/۳۹۵)، اعادت کردن (۲/۳۹۹)، برهنه کردن (۹/۴۰۵)، دعوت کردن (۱/۴۰۵)، یادکردن (۳/۴۰۵)، آغازکردن (۱/۴۰۶)، اقتراف کردن (۹/۴۰۷)، استراق کردن (۹/۴۰۸)، اهتزاز و تبجّح کردن (۱/۴۰۹)، حمایت کردن (۴/۴۱۳)، دراز کردن (۷/۴۱۳)، توقّع کردن (۵/۴۱۸)، نثار کردن (۲/۴۲۰)، تقریر کردن (۲/۴۲۱)، افتتاح کردن (۸/۴۲۱)، استعلام کردن (۲/۴۲۲)، صیانت کردن (۱/۴۲۳)، ماننده کردن (۶/۴۲۳)، دورکردن (۱/۴۲۷)، توبه کردن (۱/۴۲۸)، مشاهدت کردن (۵/۴۲۱)، نصیب کردن (۲/۴۲۹)، معین کردن (۲/۴۳۰)، اسیر کردن (۲/۴۳۲)، چیره کردن (۲/۴۳۲)، تصوّر کردن (۱۰/۴۳۲)، کار کردن (۶/۴۳۷)، حکم کردن (۳/۴۴۰)، انکار کردن (۳/۴۴۰)، مفوّض کردن (۱۰/۴۴۰)، اِدّا کردن (۴/۴۴۵)، ثبات کردن (۳/۴۶۴)، تأمّل کردن (۶/۴۶۴)، اقتضا کردن (۸/۴۶۴)، تعزیت کردن (۳/۴۶۹)، عبارت کردن (۳/۴۷۲)، سرایت کردن (۹/۴۸۲)، هجوم کردن (۲/۴۸۳)، گذر کردن (۱/۴۸۴)، آهنگ کردن (۱/۴۸۸)، دیرینه کردن (۳/۴۸۹)، مفارقت کردن (۸/۴۸۹)، ساخته کردن (۱/۴۹۰)، تغییر کردن (۱۱/۴۹۰)، استفسار کردن (۷/۴۹۲)، ارسال کردن (۲/۵۱۳)، یگانه کردن (۴/۵۱۵)، ترقی کردن (۷/۵۱۵)، دور کردن (۸/۵۱۸)، پست کردن (۲/۵۲۳)، خایه کردن (۹/۵۲۷)، تناول کردن (۱۰/۵۲۸)، تقدیم کردن (۵/۵۳۳)، قران کردن (۶/۵۳۳)، استوار کردن (۷/۵۳۴)، استظهار کردن (۶/۵۴۷)، حمله کردن (۵/۵۴۹)، مخرّق و ممزّق کردن (۲/۵۵۱)، قصد کردن (۴/۵۶۴)، تسلیم کردن (۷/۵۶۹)، رها کردن (۹/۵۶۹)، تهی کردن (۹/۵۷۷)، تلقین کردن (۹/۵۷۹)، قسم کردن (۲/۵۸۳)، نقل کردن (۱/۵۷۸)، اظهار کردن (۸/۶۲۱)، امتناع کردن (۲/۶۱۲)، رسوا کردن (۷/۶۱۷)، مبالغت کردن (۶/۶۲۵)، استدعا کردن (۴/۶۲۷)، مرتب کردن (۳/۶۳۰)، حاصل کردن (۳/۶۳۲)، حاصل کردن (۴/۶۳۲)، علم کردن (۵/۶۳۳)، آشکارا کردن (۶/۶۴۳)، مقابل کردن (۴/۶۶۶)، پراکنده کردن (۷/۶۷۲)، استحلال کردن (۹/۶۷۶)، تیز کردن (۲/۶۹۹)، ترشّح کردن (۷/۷۰۳)، انبساط کردن (۴/۷۰۵)، خدمت کردن (۴/۷۱۹)، ایراد کردن (۷/۷۳۶)، تقدیم کردن (۳/۷۴۱)، منضّدکردن
داشتن
با اسم وصف، فعل مرکب میسازد و در این حال البته مفهوم اصلی یعنی مالکیت از آن بر
نمیآید. در بیشتر موارد، همکرد داشتن با کردن معادل است. اما مفهوم دوام و امتداد نیز در آن هست، یعنی کاری یا صفتی که استمرار دارد.
نفسی که به معرّت نادانی منسوب نباشد، از خندیدن کسی باک ندارد. (۵/۲۸۵)
فعلهای مرکب با همکرد «داشتن» در مرزباننامه عبارتند از:
ظاهر داشتن (۷/۱۴)، زیان داشتن (۴/۶۳)، کشیده داشتن (۷/۷۹)، دریغ داشتن (۸/۷۸)، آشنایی داشتن (۸/۱۰۱)، اعتماد داشتن (۳/۱۲۳)، روا داشتن (۵/۱۴۰)، وثوق داشتن (۷/۱۵۴)، متهم داشتن (۷/۱۵۵)، توقّع داشتن (۸/۱۶۷)، پنهان داشتن (۵/۱۷۲)، خالی داشتن (۶/۱۷۲)، ساخته داشتن (۸/۱۷۲)، نگاه داشتن (۴/۲۴۴)، خوش داشتن (۸/۲۶۶)، سپاس داشتن (۶/۲۶۹)، اعتراف داشتن (۹/۲۹۷)، پسندیده داشتن (۹/۲۹۷)، مبذول داشتن (۱۰/۳۰۴)، سود داشتن (۴/۳۴۳)، مصدّق داشتن (۸/۳۴۴)، خبر داشتن (۹/۳۵۳)، وقوف داشتن و اشراف داشتن (۱/۴۱)، روان داشتن (۶/۳۷۹)، شرف داشتن (۶/۳۸۵)، ننگ داشتن (۱/۴۱۹)، عجب داشتن (۵/۴۲۳)، چشم داشتن (۸/۴۳۲)، منخرط داشتن (۲/۴۳۵)، نقد داشتن (۴/۴۶۳)، مخبّط داشتن (۱/۴۶۴)، برابر داشتن (۸/۴۶۷)، خوف داشتن (۹/۴۷۳)، اعتماد داشتن (۵/۴۹۷)، آگنده داشتن (۱/۵۰۳)، دست داشتن (۱/۵۰۸)، تفقّد داشتن (۴/۵۰۵)، وقوف داشتن (۴/۵۱۶)، طرح داشتن (۱۲/۵۳۶)، کشیده داشتن (۶/۵۶۸)، ارزانی داشتن (۶/۶۰۳)، معرفت داشتن (۱۱/۶۰۸)، اختصاص داشتن (۴/۶۱۲)، توقّف داشتن (۸/۶۳۰)، تازه داشتن (۴/۶۷۸)، انتساب داشتن (۳/۶۸۰)، متمثّل داشتن (۶/۷۱۵)، مغتنم داشتن (۸/۷۱۹)
تنوع افعال با همکردهای متعدد در مرزباننامه فراوان است و شواهد بدین گونه است:
گردانیدن
این فعل که صورت متعدی گشتن و (گردیدن) است با اسم و صفت ترکیب میشود. حاصل ترکیب همیشه متعدی است و درست معادل با همکرد کردن است، وقتی که کردن متعدی بسازد.
به انشاء این بیتِ خوش آمد، خاطر مرا مشتعل گردانید. (۱/۳۲)
آمدن: زنی بود هنبوی نام، روزی قرعهی قضای بد بر پسر و شوهر و برادر او آمد. (۸/۵۰)
رفتن: به خِطبت و رغبت تو تنازع و تزاحم میرود. (۵/۳۹۵)
افتادن: ایشان را در باغ ملاقاتی افتادی. (۵/۳۵۳)
یافتن: ملک هر هفته میدید که برگ و بارِ آن درخت میریخت و افسردگی و پژمردگی بدو راه مییافت. (۱۲/۳۰۴)
فرمودن: نخست در معنی اصلی که امر کردن است، به کار میرفته، پس در مقام ادب و احترام هنگام خطاب یا نقل قول از بزرگان درست معادل کردن به کار رفته است. با اسم و صفت ترکیب میشود و حاصل آن گاهی لازم و گاهی متعدی است.
چه مجرم را به گناه عقوبت نفرمودن، چنان باشد که بیگناه را معاقب داشتن. (۴/۵۵)
آوردن: پس شبی قضا بر جانِ او شبیخون آورد. (۳/۲۹۱)
همکرد آوردن هم با اسم و هم با صفت ترکیب میشود. در ترکیب با اسم به حسب معنی گاهی لازم و گاهی متعدی است.
یادآوری: این همکرد بیشتر با اسم همراه است.
نمودن: پس شبی قضا بر جانِ او شبیخون آورد. (۳/۲۹۱)
معنی اصلی نمودن در فارسی نشان دادن، نمایش دادن، اظهار کردن و مانند اینهاست. اما گاهی با اسم یا صفت فعل مرکب میسازد که هیچ یک از این معانی به طور صریح از آن اراده نمیشود. یعنی همکرد نمودن در ترکیب درست معادل کردن است و در همهی موارد جانشین آن میتواند شد. استعمال همکرد نمودن به جای کردن در آثار اول فارسی دری (یعنی از آغاز تا نخستین سالهای قرن هفتم) کمتر است و سپس چون فعلهای مرکب با کردن فراوان
میشود نویسندگان برای پرهیز از تکرار کلمه بیشتر همکرد نمودن را به جای کردن میآورند، تا آنجا که در نثر معاصر فارسی نمودن در همهی موارد میتواند جانشین کردن باشد.

لاجرم تقدیم نزلی که لایق پادشاهان باشد، نکرد و به خدمتی که شاهان را واجب آید، قیام ننمود. (۴/۶۰)
گرفتن: چون گوهر نیابند، خسرو خشم گیرد و مرا به جهل منسوب کند. (۸/۳۱۸)
گرفتن بیشتر با اسم معنی ترکیب میشود و از حیث معنی در این حال معادل صفتی است که با شدن به کار برود.
فعل مرکبی که با گرفتن به کار میرود همیشه لازم است. گاهی همان کلمه با همکرد دادن صورت متعدی آن فعل را میسازد.
ساختن
همکرد ساختن تنها با صفت فعل مرکب میسازد. حاصل این ترکیب درست معادل ترکیب صفت با همکرد کردن است.
مرده ساختن: شگال خود را مرده ساخت، چنانکه باغبانش به مرودکی برداشت و از باغ بیرون انداخت. (۱۱/۸۱)
او را آن جا فرود آوردند و چندان نثار از درم و دینار بساختند که آستین و دامن روزگار پر شد. (۱/۱۱۰)
دو روز غایب شد ودر خانه توقّف ساخت. (۳/۱۵۷)
شنیدم که وقتی با کریمه ای تزویج ساخت و به عرس و ولیمه چنانکه رسمت،مشغول شد و هر چه از آیین ضیافت در بایست،جمله بساخت. (۷/۴۳۸)
در موارد دیگر از فعل ساختن معنی فراهم کردن، ترتیب دادن، تبدیل کردن بر میآید آن را جزء ترکیبی و جمع آن را با اسم از قبیل فعل مرکب نباید شمرد.
شاه اردشیر با دانای مهران به خلوتی ساخت (۶/۱۸۷)
خبایای اسرار آن به نظر استبصار تمام بدیدم و طلسم ترکیب آن از هم فروگشادم و از حاصل همه ملخّصی ساختم. (۲/۲۲)
دادن: سندبادنامه که باد قبولش نامیهی رغبات را در طبایع تحریک دادست و برخواندن آن تحریض کرده و طایفهی آن را مستحسن داشته. (۳/۹)
دادن تنها با اسم معنی فعل مرکب میسازد. از همکرد دادن با اسم ذات فعل حاصل نمیشود، یعنی عبارتهایی مانند خلعت دادن، نان دادن، کتاب دادن فعل مرکب شمرده نمیشوند.
زدن: آنجا که آفتاب تیغ زند، سفال شعلهی چراغ سر تیزی نکند. (۵/۵۸)
این همکرد تنها با اسم ترکیب میشود، و طبعاً مانند موارد دیگر در صورتی فعل میسازد که معنی اصلی کلمه، معنی ضرب در آن نباشد. فعل مرکب با زدن غالباً لازم است.

- سوار محمد ،وحیدالدین ،النظریه العاقه الالتزام،پیشین ،ج۲،ص۵۸. ↑
-کاتوزیان، ناصر ،پیشین، ص ۲۹۶. ↑
- صفار، جواد ، شخصیت حقوقی،( تهران ، نشر دانا، چاپ اول ،۱۳۷۳)، ص ۱۳۳. ↑
- یزدانیان، علیرضا ، قلمرو مسؤولیت مدنی، تهران، نشر ادبستان، چاپ اول، ۱۳۷۹ ، ص ۱۳۶. ↑
- هاشمی،سید محمد، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران ، پیشین ، ص ۶۶۳. ↑
- یزدانیان ،علیرضا ، قلمرو مسؤولیت مدنی، تهران ، نشر ادبستان ، چاپ اول، ۱۳۷۹ ، ص ۱۳۶. ↑
-Partice Jourdion.Les Principes De La Responsablite Civile(1994).Dalloz.2ed.Paris.PP71. ↑
- برای مطالعه بیشتر ر.ک به مقاله «مسئولیت مدنی مؤسسات عمومی و بررسی لایحه دولت در این زمینه(با مطالعه تطبیقی) مجله حقوق تطبیقی ، ص۱۷ به بعد، دکتر حسین صفایی، و همچنین مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد) دکتر حسین صفایی و دکتر حبیب اله رحیمی،ص۲۷۶به بعد. ↑

- صادقی، حسین -مسئولیت مدنی در ارتباطات الکترونیک(تهران،نشر میزان،زمستان۱۳۸۸)ص۱۱. ↑
- کاتوزیان، ناصر ، مسؤولیت مدنی، پیشین،ص ۳۴۲. ↑
- یزدانیان، علیرضا ، پیشین ، ص ۱۳۰. ↑
- کاتوزیان، ناصر ، مسؤولیت مدنی، ص ۳۴۲. ↑
- یزدانیان ،علیرضا ، قلمرو مسؤولیت مدنی ،(تهران ، نشر ادبستان، چاپ اول،۱۳۷۹) ، ص .۱۳۰. ↑
- معتمد نژاد، کاظم ،روزنامه نگاری(تهران،انتشارات دانشگاه علوم اجتماعی چاپ اول،۱۳۵۰)ص۱۸. ↑
- اف،استون،فردیناند ، نهاد های اساسی در حقوق ایالات متحده آمریکا ، ترجمه دکترحسین صفایی، تهران، مجموعه حقوق تطبیقی، چاپ اول، ۱۳۵۵ ، ص ۱۹۰ ↑
- Henry Blint et Autres ,Tratic de Droit de La Presse ,(1968) ,Librairites Techniques ,1 ed Paris.PP.196. ↑
- F.F.ston.op,cit.pp14. ↑
- امام خمینی (ره)،المکاسب المحرمه،جلد۲،ص۵۳. ↑
- حرعاملی ،محمدحسن،وسایل الشیعه،پیشین،جلد۸،ص۵۷۶. ↑
- خویی،سید ابوالقاسم،مصباح الفقاهه،ج۱،ص۷۶. ↑
- اسماعیلی، محسن ،حقوق تبلیغات بازرگانی در ایران و جهان،پیشین. ↑
- لوراسا، میشل، مسؤولیت مدنی، ترجمه محمد اشتری، (تهران، نشر دادگستر، چاپ اول، ۱۳۷۵ )، ص ۱۱. ↑
-Fausse Nouvelle ↑
-Fublicite Mensongere ↑
- Bernard Prevost Et Autre,Le Driot Dela Presse(1990) , Robbert,2ed,Paris.PP.39-41. ↑
- کاتوزیان، ناصر ، وقایع حقوقی، پیشین،ص ۳۰۲. ↑
- Marria Ruffini .Op.PP.181-182. ↑
- کاتوزیان، ناصر ، وقایع حقوقی، پیشین،ص ۴۰۴. ↑
- لوراسا، میشل ، مسؤولیت مدنی، پیشین، ص ۱۳۰. ↑
- کاتوزیان، ناصر ، وقایع حقوقی، پیشین،ص ۴۰۵. ↑
- Tort de Miscrepresetation. ↑
-A.l.Agus.Civil Liability For Injary Caused by the mass Media Cnotional Rapport England of the Ninth Congres of Comperative Law ,Tehran,1974)PP.5. ↑
- محمد ابراهیمی، زینت ، گفتمان تبلیغات، فصلنامه مطالعاتی و تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی، شماره دوم، تابستان، ۱۳۷۸ ، ص ۸۲ ↑
- The year Book of Media and Entertainment Low , op.cit. P247. ↑
-مسؤولیت مدنی رسانه های همگانی ،اداره ی کل پژوهش و اطلاع رسانی ،تهران، ریاست جمهوری ، معاونت پژوهش،تدوین و تنقیح قوانین ومقررات ، ۱۳۸۱ ، صص ۲۵۰ – ۲۴۹ . ↑
- اسماعیلی،محسن،حقوق تبلیغات بازرگانی در ایران و جهان،پیشین،ص۲۶. ↑
- Adverestising. ↑
- ملکی ،شادی ،نظر مخاطبین درباره تبلیغات تجاری سیما،(سروش،سال۲۱،ش۹۶۷،۲۷ آذر سال۸۷ )،ص۲۵. ↑
-Jean, Calai,Sauloy.Droit ,de La Consommation (1996) Dalloz.hed.paris)PP.109. ↑
- شکرخواه ،یونس ، تبلیغات تلویزیونی چه اهدافی را دنبال می کنند،) کیهان، شماره ۱۶۷۱۵، ۵/۱۱/۷۸ (، ص ۵. ↑
- کاتوزیان ،ناصر ،قواعد عمومی قراردادها،جلد ۵(تهران ،شرکت انتشار،چاپ دوم،۱۳۷۶)،ص۳۴۱. ↑
- Jean ,Calais,Auloy.Op.Cit.PP114. ↑
-Emmanual ,Derieux.Droit de La Communication (1994) L.G.D.2ed.paris)pp.379. ↑
-Jean Calais.Auloy.Op.Cit.PP107. ↑
- Steinberg,Op.Cit,P.512. ↑
- Durga Das Basu,Op.Cit.P.159. ↑
- Misrepresentation. ↑
- جعفری تبار، حسن ،مسئولیت مدنی سازندگان و فروشندگان کالا،(تهران،نشر دادگستر،چاپ اول۱۳۷۵)،ص۳۸-۴۰. ↑
- مسؤولیت مدنی رسانه های همگانی، ص ۲۵۳. ↑